گزارش بررسی رشد دانش آموز

گزارش بررسی مطالب برتر

ماه­نامه رشد دانش آموز

شماره های 1( مهر)، 2(آبان) و 3(آذر) 1398

      

سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی

دفتر انتشارات کمک آموزشی

گروه بررسی نشریات

 شورای کتاب کودک

بهار 1399

در این گزارش علاوه بر معرفی قسمتهای برتر و مطالب مثبت سه شماره رشد دانش آموز در سال 1398، مقایسه ای با سه شماره از نشریه در سال  1396 و 1397 نیز انجام گرفته است.

ماه­نامه آموزشی، تحلیلی و اطلاع رسانی رشد دانش آموز

(دوره ­ی سی و هشتم)  برای دانش آموزان پایه های چهارم، پنجم و ششم دبستان

زیر نظر سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی دفتر انتشارات کمک آموزشی

مدیرمسئول: دکتر مسعود فیاضی

سردبیر: مرجان فولادوند

ویراستار : مرضیه طلوع

طراحی گرافیک: مهدیه صفایی نیا

نشانی: تهران، خیابان کریم­خان زند، خیابان ایرانشهر شمالی، پلاک 266

 صندوق پستی6589-15875

تلفن: [phone] 

www.roshdmag.ir وبگاه:

  [e-mail]پیام نگار:

شمارگان: 850000

توزیع: در سطح مدارس کشور

ماه­نامه رشد دانش آموز

نشریه آموزشی، تحلیلی و اطلاع ­رسانی رشد نوآموز، مدیرمسئول دکتر مسعود فیاضی، سردبیر مرجان فولادوند، در طول سال تحصیلی منتشر می شود. گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک شماره­ های 1(مهرماه)، 2 (آبان ماه) و 3 (آذر ماه) سال 1398 را در دستور کار خود قرار داده است.

ویژگی ظاهری

نشریه رشد دانش آموز ویژه­ ی دانش آموزان پایه های چهارم، پنجم و ششم دبستان، در قطع 20×28 با شماره، تاریخ انتشار، شناسنامه، نشانی اینترنتی، 32 صفحه، چهار رنگ، در رنگ های شاد،  بهای 21000 ریال، در اختیار دانش آموزان مدارس قرار می گیرد. 

مطالب نشریه شامل سرمقاله، داستان، شعر، سرگرمی، دانستنی، گزارش و سایر مطالب آموزشی است.

جدول شماره 1: توزیع فراوانی تفکیک موضوعی سه شماره رشد دانش آموز 1398

(به دلیل تعداد بالای ستونهای داده های آماری و خارج از صفحه قرار گرفتن، جدول حذف گردیده است. اما داده ها موجود می باشد.)

 جدول نشان می دهد نشریه از تنوع موضوعی بهره­ مند است. تعادل در استفاده از موضوع های مختلف دیده می شود. بیشترین درصد به داستان و سرگرمی با 20.5% اختصاص دارد که مناسب مخاطب است.

گزارش مطالب نشریه

گزارش مطالب نشریه، بر اساس معیارهای ارزیابی گروه، پس از بررسی، در دو بخش مطالب برتر و مطالب مثبت ارائه می شوند. برای انتخاب مطالب برتر، وجه مشترک تمامی بخش ­ها، نوآوری و بکارگیری شگردهایی مانند آشنایی زدایی، ساختارشکنی، زیبایی شناسی و. . . در ارائه هر یک از موضوع­ هاست.

مطالب مثبت مطالبی هستند که مسئولین نشریه به آن توجه داشته اند که از نکات مثبت نشریه است ولی به دلیل عدم تطبیق با معیارهای گروه در زمره مطالب برتر قرار نگرفته و در ردیف مطالب مثبت جای می گیرند.

مطالب برتر شامل سرمقاله، داستان، گزارش، مهارت های زندگی، محیط زیست و ورزش است.

مطالب برتر

سرمقاله

نشریه صفحه‌ی 1 خود را به‌طور ثابت به «یادداشت سردبیر»، ذیل همین سرکلیشه اختصاص داده‌ که به قلم سردبیر مجله، مرجان فولادوند است. در شماره‌های بررسی شده از هنر تصویرگری تصویرگران متفاوتی استفاده شده است.

-در شماره‌ی 1، عنوان یادداشت سردبیر «یه کمی دیوانه‌بازی!!» است. یادداشت، با زبانی صمیمی و بسیار نزدیک به مخاطبش، در عین رعایت احترام، موضوع تخیل و نقش آن در پیشرفت دنیا را پیش کشیده و چنان عرصه را برای تخیل باز گذاشته که مخاطب، خودش را محق و عامل به تخیل فرض کند. در تصویرگری مطلب هم فضا و خطوط منحنی تصویر، ایده‌ی مطلب را کاملا همراهی می‌کند.

-در شماره 2، سرمقاله تحت عنوان «قورباغه‌هایتان را قورت ندهید!» در خود جا داده است. زبان صمیمی، طنز موجود در متن، شرح موقعیت گفت‌وگوی دو دوست و طرح موضوع مبتلا­به دانش‌آموزان، همگی از ویژگی‌های این یادداشت است. تصویرگری آرامش را در برخورد با مشکلات منتقل می‌کند.

-در شماره‌ی ۳، «راز بزرگ متقلب‌ها!» در صفحه‌ی ‌یادداشت سردبیر رشد، جا خوش کرده است. موضوع «تقلب» موضوع آشنای دانش‌آموزان است. اما این یادداشت، فقط به متقلبان نمی‌پردازد بلکه به‌طور هوشمندانه‌ای تسکین‌دهنده‌ی دل تقلب‌نکنندگان هم هست به نحوی که فکر نکنند از قافله‌ی زرنگ‌بازی عقب‌مانده‌اند. از سوی دیگر، یادداشت کوتاه ولی چنان عمیق و به‌جا نوشته شده است که احتمالا هر خواننده‌ای، با هر سن و سالی، به روزهای دانش‌آموزی خود برمی‌گردد و احوال خود در آن موقعیت را بازمی‌سنجد. تصویرگر یادداشت، با طرحی کارتونی و پر از شوخی، تلاش کرده تا زهر نوشته را بگیرد.

داستان

در 3 شماره بررسی شده تعداد 15 داستان شامل داستان تصویری، نمایشنامه، داستان تصویری بدون کلام، داستانک و کمیک استریپ دیده شده اند. از میان آن 3 داستان برتر هستند که به تحلیل آن­ها پرداخته می شود.

-در شماره 1 داستان با عنوان "ماجراهای توپ سفید خال خالی " با درونمایه  اجتماعی  روا­نشناختی دیده می شود. توپ سفید شخصیت اول سه داستان مجزا از هم است. موضوع و درونمایه در هر سه داستان یکی است، تنهایی و نیاز به انگیزه برای حرکت در جهت مثبت زندگی چیزی است که در شخصیت ­های داستان دیده می شود و توپ تلنگری است تا در آن­ها ایجاد انگیزه نماید و نویسنده در این کار موفق عمل کرده است. مخاطب با شخصیت توپ همراه می شود و می آموزد تا به اطرافیان خود دقیق تر نگاه کند و در قبال آن­ها احساس مسئولیت داشته باشد. داستان دارای ساختار قابل قبولی است و گره ­های داستانی به موقع اتفاق می افتند. معرفی شخصیت داستان با وجود کوتاه بودن داستان­ها به خوبی از طریق کنش­ها و به طور غیرمستقیم انجام می­گیرد.

-در همین شماره داستان "روباه و کلاغ قصه گو" با موضوع فریب و درونمایه تفریحی، بازآفرینی داستان روباه و کلاغ است. نویسنده نخست از داستان «روباه و کلاغ» وام گرفته و سپس بازآفرینی می کند. کلاغ در دنیایی مدرن زندگی می کند، کتاب می خواند و پیتزا سفارش می دهد و چون کتاب می خواند باهوش است و می تواند به خوبی از پس روباه برآید. روباه، به نظر کودن می آید و کنش های کلامیش پر است از چاپلوسی و نمی تواند حتی خواسته اش را مستقیم بگوید و هم­چون گذشته با چرب زبانی به خواسته اش برسد، در انتها نادم و پشیمان است. زبان ساده و طنزآمیز داستان موجب کشش آن شده و مخاطب را به راحتی با خود همراه می کند. دنیای داستان به دنیای مخاطب امروز نزدیک است و به همین دلیل مخاطب درگیر ماجراهای داستان شده و آن را دنبال می کند.

-در شماره 3، داستان "ترس کوچکم" با موضوع «سعی در غلبه بر ترس» و درون­مایه روان­شناختی دیده می شود. داستان دارای آغاز و پایانی جذاب است. با ترس و بیرون کشیدن آن از بدن  و حبس او شروع می شود  و با دوستی و دلسوزی با او به پایان می رسد. داستان با وجود بلند بودن برای مخاطب خسته کننده نیست و روند آن جذابیت کافی را برای دنبال کردن دارد. تکرار واژه لولوخورخوره که همیشه مایه ترس کودکان و بازی آن­هاست در داستان مشاهده می شود. شخصیت پردازی مناسب از ترس و لولوخورخوره در داستان دست­مایه شیرینی، جذابیت و حتی طنز داستان شده است. صحنه پردازی هایی چون زیرزمین، گوشه حیاط، زیر خانه های خالی و در جایی نسبتا تاریک، همه و همه فضاهایی است که موجب ترس کودکان می شود و در داستان به خوبی به طنز گرفته شده است. تصاویر، داستان را به خوبی همراهی می کنند.

در مجموع انتخاب مناسب موضوع، نوع پردازش، استفاده از طنز، واژه های خلاقانه و توجه به لذت و هیجان در داستان ها سبب انتخاب آن­ها در زمره داستان های برتر شده است.

گزارش

یکی از سرکلیشه‌های ثابت «رشد دانش‌آموز»، «گزارش» است. گزارش، قالبی ژورنالیستی است که ضمن داشتن اصول، ظرفیت زیادی برای ایجاد خلاقیت دارد.

-در شماره 1، «بیمارستان حیوانات!» گزارشی روشنگر است. گزارشگر به درمانگاه حیوانات در پارک پردیسان تهران رفته و درباره‌ی فعالیت‌های آن مرکز گزارشی تهیه کرده است. ظرافت گزارش در این است که کاملا تفاوت این مرکز با باغ‌وحش، روشن شده است. گزارش به تصاویر مرتبط با مرکز آراسته شده است. مصاحبه‌هایی با مسئول کلینیک، دامپزشک مرکز و نیروهای داوطلب مرکز آمده که به دور از مطول‌گویی، گزارش را عینی‌تر و زنده‌تر کرده است. طریقه‌ی همکاری داوطلبانه با مرکز هم، پیشنهاد مناسب و فرهنگ‌سازی است که در بخشی از گزارش آمده است.

-در شماره 2، گزارش «زباله‌های فضانورد!» درایت­ مندانه، مسئله‌های مهم محیط زیستی با موضوع زباله را مطرح می‌کند و با شیرینی، مقیاس‌هایی برای درک آن به خواننده می‌دهد. بخش‌های مختلفی از گزارش، شکل سؤال و جواب دارد و ریتم تند و خواندنی به خود گرفته. آوردن منبع از ویژگی‌های مثبت این گزارش است. راهکارهای عملی در جهت کم خطر کردن زباله‌ها و  پیشنهادهای مناسب  پایان گزارش آمده است.

-در شماره‌ 3، گزارش با عنوان «سرزمین بچه‌ها!» درباره­ ی «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» است که بچه‌ها را با فضا و فعالیت‌های این نهاد آشنا می‌کند. در این گزارش 4 صفحه‌ای، پس از مقدمه، تک‌تک عناوین کلاس‌ها و کارگاه‌های کانون معرفی شده است که هر کدام می‌تواند جرقه­ای در ذهن خواننده‌ برای پیگیری علاقه خود شود.

 در پایان گزارش یکی از کتاب‌ها و یکی از فیلم‌های بسیار معروف کانون ذکر شده که برگ‌های زرینی از تاریخ کانون را پیش چشم مخاطب، ورق می‌زند. در تصاویر گزارش هم خلاقیت به کار رفته و عکس و تصویرگری، در کنار هم قرار گرفته اند. توضیح کوتاه هر فعالیت کانون، ریتم گزارش را تند کرده و خواندن آن را آسان و لذت‌بخش!

در مجموع، صفحه‌ی گزارش رشد دانش‌آموز، متنوع، دقیق و روزآمد کار می‌کند. زبان و حیطه‌ی شناخت مخاطب خود را می‌شناسد. ترفندهایی برای تند کردن ریتم گزارش به کار می‌گیرد تا خسته‌ کننده نشود. انتخاب فونتی خاص به تشخص این صفحه کمک می‌کند.

مهارت های زندگی

نشریه با سرکلیشه"مهارت های زندگی"،سه موضوع مختلف درباره مهارت های زندگی را مطرح کرده است.

-در شماره ا، با عنوان"از حال بد به حال خوب!"،موضوع تغییر عادت و بهبود زندگی فردی و اجتماعی مخاطب، به همراه یک راهکار عملی یعنی کشیدن"جدول تغییر رفتار"مطرح شده است. هدف این نوشتار و همچنین راهکار عملی ارائه شده، عبارت از بالا بردن مهارت کودک در کنترل رفتارهاست.

-در شماره 2، با عنوان"ورود به دنیای تازه!"، موضوع ارتباط با گروه همسالان است و توضیحی توامان درباره لذت­ها و دشواری­های برقراری یک ارتباط در این گروه داده شده است. علاوه بر آن حاوی یک هشدار درباره عواقب انتخاب های غلط در دوست­یابی است.

در انتهای مطلب کتاب"تاثیرپذیری (خودت باش)"، نوشته "جیم آئور" و ترجمه "برزو سریزدی" از انتشارات صابرین معرفی شده است.

-در شماره 3، با عنوان"تو آدم خاصی هستی!"، نویسنده زندگی در عصر اطلاعات و احتمال تاثیرپذیری منفی کودک از  اطلاعات بدست آمده را توضیح می­دهد. نویسنده در تلاشی ارزنده در پی آن است که این تاثیرپذیری منفی را که با مقایسه اطلاعات و زندگی واقعی توسط کودک رخ می دهد، از بین ببرد. از این رو در پی ارائه اعتماد به نفس به مخاطب است تا با کشف خود در معرض آفات مخربِ برآمده از مقایسه خود و دیگران قرار نگیرد. چندان که مطلب با این جمله به پایان می رسد:"همه آدم ها چیزی در وجودشان برای درخشیدن هست. مال خودت را پیدا کن"

در انتهای این مطلب، برای اطلاعات بیشتر، کتاب"همان ستاره ای باش که هستی"، نوشته "سوزان هی بورا وکیف" و ترجمه "برزو سریزدی" از انتشارات صابرین معرفی شده است.

در مجموع در هر سه مطلب نویسنده با انتخاب زبان و لحنی صمیمانه خواننده را با ضمیر دوم شخص مفرد مخاطب قرار داده است. تصاویر متناسب با متن انتخاب شده اند. نشریه در شماره های 2 و 3 به معرفی یک کتاب مرتبط با موضوع پرداخته است. در این بخش اطلاعات مفید و راهکارهای کاربردی به مخاطب داده شده است.

محیط زیست

 در شماره های بررسی شده سه مطلب درباره ی محیط زیست هستند که دو مطلب آن برتر شناخته شده ­اند.

-در شماره 2 با عنوان "یکی از پیرترین، زیباترین و قوی ترین ایرانی­ها!" به معرفی جنگل های هیرکانی با چهل میلیون سال می پردازد. عنوان مخاطب را تشویق به خواندن مطلب می کند. نکته جالب این که جنگل های هیرکانی در طول این مدت توانسته اند در برابر بلایا و آفت ها از خودشان مراقبت کنند. این مطلب مخاطب را به حفظ و مراقبت از این منبع ارزشمند حیاتی حساس و تشویق می­کند.

-در شماره 3،  با عنوان «گورخر های دریایی کوچولو» کودک علاوه بر آشنایی با نوع ماهی گورخری و زندگی اجتماعی آبزیان با شرایط  محیطی مناسب زندگی موجودات دریایی نیز آشنا می شود. نویسنده  در این مطلب با زبانی ساده، روان و شیرین، کودک و نوجوان را با موضوعات احترام به طبیعت و دوستی با حیوانات و محیط زیست آشنا می سازد. مفهوم صلح و هم زیستی مسالمت آمیز به زیبایی و با شگرد جان بخشی به طبیعت بیان شده است. مطلب علاوه بر انتقال اطلاعات علمی به کودک، ذهن او را برای پذیرش مسئولیت دفاع از طبیعت و مشارکت در فرهنگ سازی آماده می کند.

زبان روان و تصاویر مطابق با متن است. دانش آموز با متن ارتباط می گیرد و از خواندن آن لذت می برد.

ورزش

در شماره های بررسی شده صفحه ورزش را با سرکلیشه ثابت "ورزش- سلامت" پیش رو داریم که تنها در شماره 1 (مهر ماه) برتر دیده شده است.

-در شماره 1، مطلبی با عنوان و موضوع "کوله پشتی" آمده است. مطلب به مشخصات یک کوله پشتی مناسب، نحوه استفاده صحیح و سبُکی و سنگینی آن اشاره دارد. تصاویر با متن هماهنگ است. زبان، روان و صمیمی همراه با طرح پرسش و اطلاعات مفید جذب مخاطب دارد.

مطالب مثبت

مطالب مثبت نشریه شامل «ایران شناسی»، «محیط زیست» و «بخش ارتباطی» است.

ایران شناسی

در نشریه نوشتاری با هدف آشنایی با ایران و سرکلیشه "ایرانشناسی"به چاپ رسیده است. 

در شماره 1، مطلب با عنوان « اول مهر از اول» و موضوعی در خور شروع سال تحصیلی و جذاب برای خواننده است. نوشتار با طرح پرسشی، تاریخچه مدرسه‌های کنونی و روند تاریخی شروع سال تحصیلی را بیان می‌کند. نویسنده به سیستم آموزشی مکتب خانه، مواد درسی دانش آموزان در دوره قاجار و معرفی امیرکبیر بانی مدرسه دارالفنون اشاره دارد.

-در شماره 2، با عنوان "چشم پنج هزار ساله" اطلاعات مفیدی را در باره شهر سوخته و اولین چشم مصنوعی جهان در این شهر، دانشگاه جندی شاپور و برزویه طبیب می دهد.

-در شماره 3، با عنوان" باغ گل میان اتاق !"به تاریخچه، طرح ها و نقش های هنر نفیس فرش  ایرانی و قدیمی ترین فرش کشف شده دوران هخامنشی به نام پازیریک می پردازد.نویسنده مقایسه بافت فرش با لانه عنکبوت تعامل بین طبیعت و زندگی گذشتگان را به ذهن متبادر می سازد. بهتر بود محل نگهداری فرش پازیریک ذکر می شد.

استفاده از تصاویر مستند وکارتونی، زبان روان و شیوا از ویژگی های این بخش است. به دلیل ذکر نکردن منابع در هر سه شماره و تاریخ  نادرست آغاز بازگشایی مدارس اول مهر (1362شمسی) در شماره 1، این بخش، در زمره نکات مثبت قرار می گیرد.

محیط زیست          
در شماره 1، مطلب با عنوان "هیرمان،بازمانده­ ی شیر ایرانی" درباره ی مشخصات علمی شیرایرانی و تفاوتش با شیرهای آفریقایی از نظر ظاهری و ویژگی اخلاقی بیان شده است. مخاطب با خواندن مطلب با خصوصیات شیر ایرانی آشنا می شود. بازگشت دوباره شیر ایرانی به وطن می تواند برای بقای نسل این جانور امید کننده باشد.

بخش ارتباطی (ارتباط با مخاطب)

مطالب ارسالی مخاطبان در سه بخش نقاشی، شعر، داستان با سرکلیشه "آثار شما " و عنوان "ایستگاه بچه ها"  به چاپ رسیده است.

-در شماره مهر ماه نقاشی کودکان بدون داشتن جمله به چاپ رسیده است ولی در شماره های آبان و آذر برای هر نقاشی ارسالی علاوه بر مشخصات ارسال کننده جمله ای کوتاه آورده شده است که مخاطب ارتباط بیشتری با نقاشی ها برقرار می کند. نشریه  از مخاطبان، می خواهد تا با فکر و ایده خود نقاشی کنند.

در بخش شعر و داستان نشریه با استفاده از داستان و شعر نیمه تمام، مخاطب را تشویق می­ کند تا دست به قلم شده، آن­ها را کامل و به مجله ارسال کند. 

در مجموع این بخش علاوه بر چاپ آثار مخاطبین، به آموزش، خلاقیت و تشویق کودکان به داستان نویسی و سرودن شعر توجه نشان داده است.

جدول شماره 2- مطالب برتر سه شماره رشد دانش آموز 1398

موضوع	سرمقاله	داستان	گزارش	مهارت ها	محیط زیست	ورزش	جمع مطالب	کل مطالب نشریه
مطالب نشریه	3	15	3	3	3	3	33	73
مطالب برتر	3	3	3	3	2	1	15	15
درصد	100%	20%	100%	100%	66.6%	33.3%	48.4%	20.5%

جدول، درصد مطالب برتر در هر بخش را نشان می دهد. سرمقاله، گزارش و مهارت ها 100% برتر هستند و مجموعا 20.5% از مطالب برتر دیده شده اند.

جدول شماره 3- مقایسه مطالب برتر سه شماره رشد دانش آموز در سال­های 1396، 1397 و 1398

(به دلیل تعداد بالای ستونهای داده های آماری و خارج از صفحه قرار گرفتن، جدول حذف گردیده است. اما داده ها موجود می باشد.)

 جدول مقایسه ای، مطالب برتر سه شماره از رشددانش آموز در سال های 96، 97 و 98 را نشان می دهد. مطالب برتر نشریه نسبت به سال 96، رشد 3.4% و نسبت به سال 97 افت 1.4% را نشان می دهد.
پیشنهادها

برای ارتقاء کیفی مجله به چند نکته اشاره می کنیم:

-در بخش شعر، نشریه می تواند از شعرهای ارسالی مخاطبین هم که به حال و هوای نوجوانان نزدیک تر است استفاده کند.

- توجه به گونه ادبیات کهن پیوندی است بین کودک گذشته و امروز.

-خواندن داستان های ترجمه نگاه، دامنه شناخت و ادراک کودکان را فراخ تر و چند جانبه تر می کند و به آنان  فرصتی می دهد تا  دگر پذیرتر شوند. نشریه فاقد داستان ترجمه است.

سخن آخر  

بررسی نشان می دهد گرچه مطالب برتر رشد دانش آموز در سال 97 نسبت به سال 96،  3.4% رشد داشته، ولی در سال 98 با افت 1.4% روبه­رو شده است. گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک آرزومند استمرار  ارتقاء کیفی نشریه است.

گروه بررسی نشریات

شورای کتاب  کودک

بهار 1399