بخش های خوب نشریات خردسال : رشد کودک، نبات کوچولو، سروش خردسال، سنجاقک، شاهد کودک و قلک

گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک در سال کاری 97-96 نشریات رشد کودک، نبات کوچولو، سروش خردسال، سنجاقک، شاهد کودک و قلک را در دستور کار بررسی های خود قرار داده است.

در این گزارش با بخش های خوب نشریه های خردسال، از دید گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک آشنا می شوید.

رشد کودک مهرماه 96

• قرقره زرد

نویسنده: افسانه شعبان نژاد

 عکاس: فرهاد سلیمانی

تصویرگر: سولماز جوشقانی

شروع یک روز بود و قرقره از توی سبد بیرون آمد تا ببیند با نخ های زردش نیاز چه کسانی را می تواند رفع کند. در آغاز برای شروع یک روز آفتابی، آسمان به خورشید نیاز داشت، بعد زنبور به گل، درخت به سیب های زرد و زیبا و در پایان روز آسمان به ستاره های پولکی ریز و زیبا احتیاج داشت. با آمدن شب  و پایان یک روز کاری قرقره برای استراحت به سبدش بازمی گردد.

نمایش قرقره زرد دارای متنی پرتحرک، ریتمیک، ضرباهنگ و موسیقی است که مناسب سن مخاطب خردسال می باشد. داستان نمایش سیری منطقی را طی می کند. برای اجرای این نمایش نیازی به دکور یا گریم نیست و هدف، تقویت ذهن خلاق کودک همراه با بازی و شادی است.

• خوب است بدانیم:

انجام نمایش برای کودکان پیامدهای مثبتی از قبیل:

- بالا بردن حس اعتماد به نفس

- افزایش قدرت خلاقیت

- فعال ساختن ذهن

- تقویت قدرت بیان

و رشد درک و فهم در آنان دارد.

کودکان بیشتر با متن هایی ارتباط برقرار می کنند که در آن ریتم و موسیقی زیاد به کار رفته باشد و چه بهتر که تمام آن شعر باشد. 

داستان تصویری بدون کلام

• ویز، ویز….

طراح: لاله ضیایی

مادر همراه پسرش سراغ کندوهای زنبور عسل می رود تا کمی عسل بردارد. پسر خلاق او یک نقاشی از گل های رنگارنگ با خود می برد تا توجه زنبورها را جلب کند و مادر به راحتی بتواند از داخل کندو عسل بردارد.

تصاویر ساده، واضح و قابل درک برای مخاطب خردسال سیر منطقی داستان را پیش می برد. کودک با دیدن تصاویر به قصه گویی می پردازد که موجب تقویت قدرت بیان او می شود. نویسنده به همکاری فرزند با مادر نیز توجه دارد.

شعر

• قوری

شاعر: مهری ماهوتی

 شعر آهنگین و موزون و مناسب گروه سنی مخاطب می باشد که برای کودک شاد و همراه با لذت است. شعر در وزن آزاد سرود شده  است.

خوب است بدانیم:

شعر آزاد شعری است که در آن تساوی مصرع ها به هم می خورد.(از کتاب “از این باغ شرقی” نویسنده پروین سلاجقه)

• کلاه

شاعر: شاهده شفیعی

شعر همراه با یک پرسش آغاز می شود و در بیت های بعد به آن جواب می دهد. مناسب گروه سنی مخاطب می باشد. شاعر کنش مورچه را در بافتن یک کلاه نشان می دهد. استفاده از واژه آرایی و جان بخشی در شعر دیده می شود. شعر در وزن آزاد سروده شده  است.

نکته: تار عنکبوت سیاه نیست

•  سه تا کمد

شاعر : شکوه قاسم نیا

شعر با تکرار واژه ها و ترتیب آغاز شده است. تشبیه، جان بخشی، واژه آرایی و تضاد در شعر دیده می شود. شعر آهنگین و مناسب گروه سنی مخاطب است.

•  اسب من

شاعر: خاتون حسنی

شعر آهنگین و موزون است. فضای شعر برای کودک شادی بخش است و از علاقه و توجه یک کودک به اسبش می گوید.

•  قاصدک

شاعر: مریم هاشم پور

شعر خیال انگیز قاصدک، همراه با تصویرهای ذهنی، مناسب گروه سنی مخاطب که کودک می تواند با آن ارتباط برقرار کند. فضای شعر عواطف کودک را بر می انگیزاند. شعر در قالب چهارپاره سروده شده است. تصاویر با شعرها هماهنگ است.

خوب است بدانیم:

چهار پاره شعری است دو بیتی که مصراع های زوج آن هم قافیه هستند.

سرگرمی

• تا به تا

سرکلیشه : کاردستی

طراح : سمانه قاسمی

کاردستی  با عنوان “تا به تا” به کودک می آموزد که با استفاده از کاغذ و تا و ابزارهایی که در دسترس است مانند قیچی، چسب و مداد رنگی به راحتی و خلاقانه می توان زرافه های رنگارنگ ساخت. کاردستی افزایش مهارت دست ورزی و خلاقیت کودک را به همراه دارد. تهیه آن ساده و قابل اجراست. ذهن مخاطب درگیر می شود که با استفاده از این طرح با چه وسایل دیگری می توان آن را درست کرد.

ارتباطی – سرگرمی

سرکلیشه: آثار بچه ها

در بالای صفحه داخل پشت جلد جمله­ی “ما با نقاشی های بچه ها یک باغ درست کردیم، تودر این باغ یک نقاشی بکش” دیده می شود. مجله با گردآوری نقاشی های مخاطبین موضوعی را خلق کرده است.

این بخش کار جدیدی در نشریه است که می تواند چند منظوره باشد. چاپ آثار کودکان باعث  افزایش اعتماد به نفس آنان می شود و از سوی دیگر اجازه می دهد تا مخاطب نقاشی بکشد و درتکمیل این بخش سهیم باشد.

سایر

روزشمار مجله

•  چند روز از این ماه

تصویرگر: مرتضی رخصت پناه

مجله در این بخش از ایده جالبی استفاده کرده و مناسبت های هر ماه را با بهره گیری از طرح چرخ و فلک، به تصویر کشانده است.

 نکته: نشریه تنها برای دو مناسبت مطلبی را بیان کرده، بهتر بود برای مناسبت های خاص دیگری مانند روز عصای سفید یا روز تربیت بدنی، با جمله ای کوتاه شناختی به مخاطب می داد.

•  بچه ی کنجکاو

سرکلیشه: سوال های من

نویسنده: صادق جلایی فر

تصویرگر: گلنار ثروتیان

“تیزبین”، کودک کنجکاوی است، همیشه سوالی برای پرسیدن دارد و دنبال جواب آن است. ایده جدید و تازه است. هنگامی که تیز بین سر و ته شده همه چیز را جور دیگری می ببیند حالتی که کودکان دوست دارند آن را تجربه کنند. کارهای “تیزبین” کودک را به فکر وامی دارد.

نکته: در متن آمده است: “من چند شکل قِل دادنی دیدم مثل توپ،گل سفالگری و خمیر نان.”  گل سفالگری و خمیر نان به خودی خود گرد نیستند و مقایسه آنها با توپ منطقی نیست.

نشریه نبات کوچولو شماره 71 مهر  ماه 95

شعر

•  مامانم را دوست دارم

شاعر: افسانه شعبان نژاد

تصویرگر: مهدیه صفایی نیا

شعر آهنگین نشان دهنده مادری است که برای کودک خود وقت می گذارد. شعر خیال انگیز برنامه یک روز مادر و فرزند خردسال را به نظم در آورده .

سرگرمی

• حشره من

سرکلیشه: بازی نقاشی

در این بازی مجله از مخاطب می خواهد تا شکل های حشرات را کامل کند. سرگرمی با ایجاد آزادی عمل به مخاطب اجازه می­دهد تا نقاشی ها را به دلخواه خود کامل نماید. استفاده از رنگ های شاد و سفید خوانی مناسب باعث شده تا کودک به راحتی به انجام سرگرمی بپردازد.

سرکلیشه: هم بازی

• چه رنگی

این بازی ذهن مخاطب را درگیر می کند تا با پرسش بتواند اشیایی را که به رنگ های مختلف است، بیان کند.

• کی و چی

این بازی برای زمانی است که کودکان در جاده و سفر هستند و آن را با 3 بازیکن یا بیشتر می توان انجام داد. کودکان با دیدن جانوران نام آنها را به زبان آورند؛ که برای شناخت بیشتر جانوران مناسب است.

•  یاد چی

مخاطب با شنیدن یک واژه به یاد واژه دیگری در رابطه با آن می افتد سپس با واژه جدید باید حجمله ای بسازد و آن را بیان کند.

بازی علاوه بر گسترش دایره واژگانی کودک باعث افزایش قدرت بیان او می شود. تعداد بازیکنان می تواند سه نفر یا بیشتر باشد.

نکته: باید در نظر داشت مطرح کردن برد و باخت در طراحی سرگرمی برای کودکان خردسال مناسب نیست  باشد.

•  کلاغ پرآهنی / پدر و مادر خندالو

همیشه بازی کردن نیاز به اسباب بازی ندارد. این بار نشریه مطلب “کلاغ پر آهنی” و “پدر و مادر خندالو” را دستمایه بازی، سرگرمی و تفریح کودک کرده است تا او را به فکر وادارد، دایره واژگانی اش را گسترش دهد و تصویر سازی ذهنی او را قوی نماید.

بازی هایی از این دست می تواند به صورت گروهی نیز انجام پذیرد.

معرفی کتاب

دو کتاب به روشی مناسب معرفی شده است. مخاطب همراه با مشخصات کامل کتاب با بخش کوتاهی از متن اصلی کتاب آشنا می شود. زبان طنز پندونه ها مخاطب را جذب کرده و تشویق به تهیه کتاب می کند.

استفاده از هیچانه ها مایه لذت و سرگرمی کودک می شود. متن پندونه ها بیشتر مناسب درک کودک است تا خردسال.

سنجاقک شماره 7 مهر 96

•  مارمولک

شاعر: زهرا داوری

 مارمولک شاد و خندان برای خودش شعر می خواند و شیطنت می کند.

 شعر به کودک شناختی از مارمولک می دهد. شاعر توانسته ارتباط بین کودک و مارمولک را به شیوه زیبایی برقرار کند تا جایی که مارمولک برای کودک ایجاد ترس نکند. واژه سازی از دیگر ویژگی شعر است مانند شادمولک. ریتم تند شعر کودک را به وجد می آورد.

-در نشریه قلک شماره39 ، سروش خردسالان شماره 65 و شاهد کودک شماره 141(مهر ماه) مطلبی همخوان با معیارهای ارزیابی گروه بررسی نشریات کودک و نوجوان دیده نشد.

“انتخاب این ماه”

زین پس سعی می کنیم هر ماه یک یا چند مطلب از مطالب نشریات مورد بررسی را با عنوان “انتخاب این ماه” به صورت نقد، بررسی و تحلیل در قسمت پایانی گزارش امان اضافه کنیم. مخاطب این بخش پدید آورندگان و علاقه مندان به ادبیات کودک هستند. هدف از این کار بررسی عمیق تر مطالب نشریات است.

رشد کودک شماره 1، مهر 96

•  “بچه ی کنجکاو”

نویسنده: مرتضی جلایی فر

تصویرگر: گلنار ثروتیان

“بچه کنجکاو” مطلبی است “روان شناسانه- علمی و اجتماعی” که موضوع “کنجکاوی کودک و نحوه دستیابی پاسخ به پرسش های ذهنی برآمده از این کنجکاوی ” را مطرح می کند.

 زبان آن ساده و شخصیت آن کودکی به نام “تیزبین” است. او همیشه سوالی برای پرسش دارد و دوست دارد به همه چیز “یک جور دیگر” نگاه کند و مجموعه کنش های ذهنی و رفتاری او در این راستاست.

 اتفاقاتی چون افتادن مداد و قل خوردن آن سوالاتی را در ذهن او برمی انگیزاند و او به دنبال پاسخ این سوالات در محیط اطراف و طبیعت می گردد.

در آغاز راوی مطلب را بیان می کند؛ اما در پاره های بعدی که توسط شماره های 1 تا 4 از هم تفکیک شده اند، راوی خود “تیزبین” است که به دنبال سئوالات مطرح شده ی ذهنی خود میرود.

 متن و تصویر در اکثر موارد هماهنگ پیش می رود، اما بعضا تصویر در نقش مکمل ظاهر می شود (نظیر زمانی که “تیزبین” با یک ذره­بین دردست به تصویر کشیده می شود و یا زمانی که در سکانس سوم پس از این که از فعل جمع “برویم” استفاده می شود، تصویر دختربچه ای در کنار او دیده می شود)

اما اوج ارتباط و تکمیل شدن متن با  تصویر، در مقدمه مشهود است. در متن می خوانیم:”تیزبین دوست دارد به همه چیزیک جور دیگر نگاه کند. شما چی؟”و درست در مقابل، تصویری از “تیزبین”، با یک تغییر شکل فیزیکی، بیانگر دید معکوس او از اشیا، نمایش داده شده است.

به عبارت دیگر؛ معنای انتزاعی “جور دیگر دیدن”در متن، توسط تصویر، بدل به مفهوم و معنای عینی شده است که برای کودک در مرحله پیش دبستان و سال های ابتدایی دبستان قابل فهم تر است. زیرا کودک در این سنین لغات را براساس تجارب خود تعبیر و تفسیر می کند.( مبانی ادبیات کودکان و نوجوانان- محمود کلیمی و مهدی کاموس- انتشارات آزون- 1382 – ص 463)

نکته: پیاژه روانشناس معروف سوییسی مراحل رشد را به شکل زیر تقسیم بندی کرده است:

الف- مرحله حسی حرکتی( تولد تا 18 ماهگی)

ب- مرحله پیش عملیاتی( از 5/1 سالگی تا 7 سالگی)

ج- مرحله عملیات عینی( از 8 سالگی تا 12 سالگی)

د- مرحله عملیات صوری( از 12 سالگی تا 15 سالگی)

از ویژگی های مرحله پیش عملیاتی، کسب عمل سمبلیک است. بدین معنا که کودک کم کم می تواند دنیای بیرون را به کمک سمبل ها یا نمادها برای خود مجسم کند. نمادها به جای اشیا و اشخاص می نشینند و اجازه می دهند تا آنها در زمان و فضایی دیگر مطرح شوند و همچنین در این دوران کودک حرف زدن را آغاز می کند. کلمات مثل اشیا نمادهایی هستند که با آنها می توان رویدادهای حال، گذشته و آینده را به طور ذهنی مجسم کرد.

مثلا وقتی کودک کلمه توپ را یاد گرفت می تواند سایر اشیای گرد را با کمی تناسب در ذهن خود مجسم و بین آنها پیوند برقرار کند.

علاوه بر زبان، سایر توانایی ها نیز یادگیری عمل نمادها را همراهی می کنند. این توانایی ها مخصوصا در بازی کودک تجلی می کنند و شکل تقلید تاخیری و بازی نمادین به خود می گیرند. در تقلید تاخیری کودک می تواند یک موقعیت واقعی را در غیاب الگو، تقلید کند.

منبع: روانشناسی رشد( 1 و 2 ) – جیمز وندرزندن- ترجمه دکتر حمزه گنجی- نشر ساوالان- 1393 – ص 93

یاشار هدایی