فردوس وزیری، بانوی شکوهمند قصه‌ها

انتشار بیستمین جلد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان

نخستین بارقه‌های فکری تولید دانشنامه‌ای مرجع برای کودکان و نوجوانان ایرانی به دهه چهل شمسی باز می‌گردد. زنده یاد توران میرهادی و دیگر بانیان شورای کتاب کودک، وجود کتاب‌های مرجع ترجمه شده در آن مقطع زمانی را برای نقش آفرینی در گسترش روند پرسش‌گری کودکان و پاسخ‌گویی به آن‌ها، کافی نمی‌دانستند.

آن‌ها در پی تولید دایره المعارفی به زبان فارسی بودند که بتواند با زاویه نگاه از ایران، عطش پرسش‌گری کودک و نوجوان ایرانی را فرو بنشاند. در پاییز سال ۱۳۵۸ این روند کلید خورد و پس از بررسی‌های گسترده و عمیق که بیش از یک دهه به طول انجامید، در ابتدای دهه هفتاد نخستین جلد فرهنگنامه به همت نهادهای دو قلوی «شورای کتاب کودک» و «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» در اختیار فرزندان ایران زمین قرار گرفت و این روند قریب به سه دهه است که ادامه دارد.

دست اندرکاران و مؤلفان فرهنگنامه با وقوف بر رشد شتابان علم و همچنین گردش اطلاعات در عصر کنونی، با تمرکز بر برنامه ریزی کوشیده‌اند تا با سرعت بخشیدن به روند تدوین و انتشار جلدهای باقی مانده این دانشنامه مرجع، با زمانه همگام شوند. از اینرو برخلاف رویه پیشین که در هر سال یک جلد از فرهنگنامه منتشر می‌شد، در سال جاری موفق شدند تا دو جلد از فرهنگنامه را روانه بازار نشر کنند. بدین ترتیب که به دنبال انتشار جلد نوزدهم فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در اوائل تابستان سال جاری، اینک جلد بیستم نیز مشتمل بر مدخل‌ها و مقالات حروف «ق» و «ک»، توسط شرکت تهیه و نشر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان در ۵۰۰۰ نسخه آماده عرضه است.

جلد بیستم فرهنگنامه کودکان و نوجوانان شامل ۱۹۹ مقاله، ۱۷ مدخل ارجاعی، ۴۳۵ تصویر، ۱۷ نقشه و ۲۷ جدول و نمودار است. مقالات جلد بیستم با زبانی مناسب برای مخاطبان ده تا شانزده ساله، با کار و تلاش ۱۲۱ پدید آور در ۲۸ گروه موضوعی و با سرویراستاری دکتر صادق سجادی و ایران گرگین تهیه شده‌اند.

همچنین در راستای همگامی با زمان و تحولات ناشی از آن، جهد و تلاش دست اندرکاران نشر فرهنگنامه بر این است که در کوتاه‌ترین زمان ممکن، مقاله‌ها و تصویرها و نقشه‌های روزآمد شده جلدهای یکم تا یازدهم فرهنگنامه را در اختیار علاقه مندان قرار دهند. 

آئین رونمایی از جلد بیستم، همچون جلد نوزدهم و برخلاف رویه و سنت مرسوم در رونمایی هجده جلد پیشین، به دلیل تعهد به فاصله گذاری‌های اجتماعی، بدون گردهمایی و حضور علاقه مندان برگزار می‌شود.

لازم به یادآوریست که علاقه مندان می‌توانند برای تهیه فرهنگنامه کودکان و نوجوانان با شماره تلفن [phone] (خانم عرفانیان) تماس بگیرند یا از طریق ثبت سفارش الکترونیک در وبگاه جامع فرهنگنامه، اقدام کنند.

پدیدآورندگان:   یاشار هدایی

نویسنده:      یاشار هدایی

لینک کوتاه: https://ketabak.org/ge92s

گزارش بررسی عروسک سخنگوتابستان 99

  گزارش بررسی دو ماه­نامه

عروسک سخنگو

شماره ­های 315 ،316 و 317 [1398]

   

گروه بررسی نشریات

شورای کتاب کودک

تابستان 1399

فهرست

شناسنامه مجله...........................................................................5

ویژگی ظاهری..............................................................................6

سر-نوشت.................................................................................9

ناقدک.....................................................................................10

پرونده...................................................................................11

کلمک....................................................................................12

پاسخک و پاسخک ویژه...............................................................13

کارگاه کتاب کودک...................................................................14

معرفی و نقد کتاب..................................................................14

داستان................................................................................15

شعر.....................................................................................15

نقاشی های ارسالی..................................................................16

معرفی کتاب...........................................................................17

یادداشت...............................................................................18

گزارش و گفت­ وگو....................................................................18

پیشنهادها.................................................................................20

سخن آخر...................................................................................21

در این گزارش سه شماره از عروسک سخنگو در سال 1398 بررسی شده است.

دو ماه­نامه عروسک سخنگو

صاحب امتیاز و مدیر مسئول: زهرا نعیمی

سردبیر: زری نعیمی

سرویراستار و مشاور ارشد: ایلیا نوع پروران

طرح یونیفرم و عنوان ماهنامه: فرشیدمثقالی

حروف نگار و ناظر چاپ: اکرم حسن

مسئول اشتراک و توزیع: بهجت شجاعی

امور داخلی: تیما ترنج

شماره تماس: [phone]

نشانی دفتر مرکزی: تهران ، میدان سپاه، بن بست ثات ش 2

تلفن های عروسک سخنگو:

09379311657- 36151388-77627314

نشانی اینترنتی: [e-mail]

عروسک سخنگو

دو ماه نامه عروسک سخنگو صاحب امتیاز و مدیر مسئول زهرا نعیمی، سردبیر زری نعیمی با توزیع سراسری، سی امین سال انتشار خود را پشت سر می گذارد. شماره های مورد بررسی 315 (تیر و مرداد)، 316 (شهریور و مهر) و 317 (آبان و آذر) 1398 است.  

ویژگی ظاهری

عروسک سخنگو در قطع 21.5× 14.5 سانتی متر، 176 تا 192صفحه، با قیمت20،000 تومان، و رویکرد هنری، ادبی و فرهنگی هر دو ماه یک بار به چاپ می رسد. طرح رو و پشت جلد به همراه صفحه ­های داخل رو و پشت جلد چهار رنگ و صفحات داخل مجله سیاه و سفید است.

روی جلد مجله، شماره، قیمت، تاریخ، سال انتشار وعبارت ”سخن گوی ادبیات مدرن کودکان ایران" به چشم می خورد. عروسک سخنگو دارای شناسنامه کامل و آدرس اینترنتی است. جنس جلد مجله، کاغذ گِرم بالا، دوام پذیر و جنس صفحه­ های داخل مجله کاغذ کاهی است که با توجه به تعداد زیاد صفحات، تاثیر در وزن و سبکی آن دارد.

مجله از صحافی خوبی برخوردار است. به طور کلی از نظر ویژگی ظاهری شماره 315 با شماره های 316 و 317 متفاوت است. در شماره 315 حرفه ای تر عمل شده است.

نامواره (لوگو)

در سه شماره بررسی شده نامواره خوانا و به صورت افقی است که شرط سرعت دارد یعنی سریع خوانده می شود و جای فکر ندارد. لوگوی مجله با طرح، اندازه فونت یک­سان و جای ثابت به چاپ رسیده است. رنگ لوگو با طرح­ های روی جلد هماهنگ است.

طرح روی و پشت جلد

یکی از مهم‌ترین قسمت‌هایی که در یک مجله جلب توجه می کند، جلد آن است. طراحی زیبا و جذاب جلد بسیار تأثیرگذار است. عروسک سخنگو در طرح روی و پشت جلد از نقاشی ارسالی کودکان به صورت رنگی و یونینفرم(تماما نقاشی کودکان) بهره جسته است. با توجه به وسعت گروه سنی مخاطب مجله، طرح­ ها صرفا مناسب گروه سنی خردسال و کودک است.

-در شماره 315 نقاشی آوین جانی 7 ساله و شماره 317 آوین جانی 9 ساله است. در صورتی که فاصله چاپ این دو شماره فقط چند ماه بیش نیست مشخص است مجله از آرشیو خود استفاده کرده است.

-در شماره 316، نقاشی مهر آیین امین الرعایا 8 ساله که از تکنیک کلاژ بهره گرفته است.

صفحه داخل روی و پشت جلد

در صفحات داخل روی و پشت جلد از نقاشی های ارسالی خردسالان و کودکان به صورت رنگی با ذکر نام و سن آنان  استفاده شده است.

شماره گذاری صفحه­ ها

-در شماره 315، شماره گذاری از روی جلد مجله آغاز و در پایین هر صفحه نام مجله، شماره و سال انتشار آن با فونت یکسان دیده می شود.

-در شماره 316، شماره گذاری از اولین صفحه داخل مجله، بدون جای مشخص، فقط در صفحه ­های فرد است.

-در شماره  317، شماره گذاری از همان رویه شماره 316 پیروی کرده علاوه بر این که صفحات زوج هم شماره گذاری شده اند.

در مجموع عروسک برای شماره گذاری صفحه­ ها از سیاست واحدی پیروی نکرده است. بهتر است مجله برای شماره گذاری از رویه واحدی پیروی کند.

صفحه فهرست

بعد از صفحه شناسنامه صفحه فهرست قرار دارد.

-در شماره 315، از نظر فرم چپ چین، بدون عنوان و سرکلیشه و فقط ابتدای فهرست"عروسک سخنگو"دیده می شود.

-در شماره های 316 و 317 صفحه فهرست راست چین، مورب با عنوان "فهرست" آمده است.

در صفحه فهرست، مخاطب هنگام دست یابی به مطالب نشریه، گاه با عنوان، گاه با موضوع و گاهی با سرکلیشه مطالب مواجه می ­شود. مجله در صفحه فهرست می تواند ابتدا موضوع سپس عنوان آن را بیاورد تا مخاطب به راحتی به سراغ موضوع دلخواه برود؛ به همان روش که قبلا عروسک انجام می داد. از سوی دیگر به دلیل تعدد مطالب، فونت ریز و شلوغی صفحه، دقت بیشتری را برای یافتن مطالب می طلبد که موجب خستگی چشم می شود.

­

گرچه اکثر آثار ارسالی داستان هستند، مخاطب با عناوین مختلفی در صفحه فهرست روبه­ رو  است که دلیل آن مشخص نیست مانند «تاریخ کوچک فردی» «زنگ انشاء»، «خرده روایت های در گوشی»، «کلاس» و... مجله می تواند با موضوع بندی مطالب از قبیل داستان، شعر، نقد و ... ، از شلوغ بودن این صفحه بکاهد و فضای بیشتری را برای فونت درشت تر فراهم آورد.

 از سوی دیگر عروسک در کنار مطالب ارسالی داخل مجله، مشخصات کامل مخاطب را منعکس می کند برای پرهیز از شلوغی صفحه فهرست دیگر لزومی به انعکاس آن در این صفحه نیست.

سرکلیشه  

داشتن سرکلیشه در مجله کمک می­ کند تا مخاطب با حال و هوای صفحه آشنا شود و صفحه های ثابت و مورد علاقه­ ی خود را بعد از خواندن چند شماره به راحتی بیابد و دنبال کند.

-در شماره 315، بیشتر مطالب، سرکلیشه نوشتاری و تصویری دارند. سرکلیشه ­های تصویری کم رنگ، کوچک و بدون هماهنگی با موضوع است مانند صفحه 78 که سرکلیشه دو پرنده در حال پرواز را نشان می ­دهد و موضوع درباره آشپزی یک زن خانه دار  است. علاوه بر آن سرکلیشه­ های تصویری با نوشتاری هماهنگ نیستند مانند صفحه 90 سرکلیشه تصویری نقاشی از خورشید و سرکلیشه نوشتاری "گزارش کتاب از حسین".

از سوی دیگر در دو موضوع متفاوت از یک سرکلیشه استفاده شده است مانند شماره 315 صفحه 94 سرکلیشه تصویری دو پرنده برای مطلب "یادداشت" و در صفحه 98 همان سرکلیشه برای "روز نگارهای یک ام اسی".

عروسک در صفحه فهرست برای برخی از موضوع ها به جای عنوان از سرکلیشه­ های خود استفاده کرده است و مخاطب با دیدن آن نمی­ داند دقیقا با چه موضوعی مواجه می­ شود مانند شماره 317، صفحه 67، سرکلیشه"از دوران دانشگاه".

-در شماره های 316 و 317  عروسک تغییر رویه داده و سرکلیشه­ های تصویری را حذف و تنها از سرکلیشه های نوشتاری  استفاده کرده است.

نشان ویژه  

با توجه به ارتباط صمیمی و دو سویه عروسک با مخاطبین خود؛ عروسک می تواند فراخوانی به مخاطبین برای طراحی نشان ویژه دهد. نشان ویژه در سرکلیشه­ های موضوعی نیز قابل استفاده است.

صفحه آرایی

 صفحه آرایی و توجه به آرایه و زیبایی­ های بصری در ارتقاء سطح زیبایی شناسی مخاطب موثر است. عروسک سخنگو در صفحه آرایی از المان های بصری مناسبی بهره نبرده است. در سراسر مجله نقاشی های سیاه و سفید ارسالی کودکان به طور پراکنده چاپ شده که فاقد زیبایی شناسی است. 

                              جدول شماره 1- تفکیک موضوعی سه شماره عروسک سخنگو 1398   

به علت خارج از صفحه قرار گرفتن  ستون های جدول ، داده ها وکادر جدول حذف گردیده است. اما داده ها موجود می باشد.

باوجود تنوع موضوعی در نشریه، تعادلی در موضوع های انتخابی وجود ندارد. بیشترین درصد را داستان با(28.1%)  و  سپس معرفی و نقد کتاب (20%)به خود اختصاص  داده است. منظور از "سایر" مطالبی است که  در موضوع بندی جدول قرار نمی گیرند.

سر-نوشت

در شماره های بررسی شده، مطالب عروسک با سر- نوشت آغاز می شوند

در شماره 315، نامه گرتا تونبرگ فعال محیط زیست به چاپ رسیده است.

در شماره 316، درباره دفاعیه داستان نویسی ملیکا غفاری 11 ساله است.

در شماره 317، اسکن دست نوشته علی خامی زاد 12 ساله درباره­ ی ترس هایش است.

از نظر فرم در شماره 315  "سر– نوشت" به صورت سرکلیشه نوشتاری و تصویری خودنمایی می کند ولی در دو شماره دیگر، «سر-نوشت» به "عنوان" تبدیل شده است. بهتر است مجله مانند شماره 315 عمل کرده و برای متن، «عنوان» انتخاب کند.

گرچه برای ورودی مجله انتخاب عنوان "سر-نوشت" خلاقانه­ است، اشاره به چند نکته ضروری است:

     علت قرار گرفتن «سر-نوشت» در ورودی مجله مشخص نیست.

.در شماره های بررسی شده این بخش از نظر فرم و محتوا از رویه یک­سان پیروی نکرده است

درشماره 316، جوابیه "ملیکا غفاری" به سردبیر است که داستان او در شماره 315 نقد شده است. مطلب برای مخاطبی که برای اولین بار عروسک را می خواند، قابل فهم نیست. صفحه سر- نوشت در صفحه فهرست درج نشده  است و اگر این صفحه از مجله جدا شود جای خالی آن مشخص نمی شود.پیشنهاد می شود این صفحه در صفحه فهرست دیده شود. در مجموع هدف از صفحه سر-نوشت  مشخص نیست.

   ناقدک

در این بخش نخست نامه، سپس داستان و شعر ارسالی مخاطبان دیده می شود.

-در شماره 315، دو نوشتار با سرکلیشه تصویری و نوشتاری ناقدک در صفحه 32 و 48 است.

-در شماره 316، سه نوشتار به ناقدک اختصاص دارد که در صفحه 14 و32 ناقدک به صورت عنوان و در صفحه 68 به سرکلیشه تبدیل شده است.

-در شماره 317، 5 نوشتار در بخش ناقدک است که در صفحات 12، 30، 40 و 58 ناقدک به صورت «عنوان» آمده و در صفحه90 ناقدک سرکلیشه است. در کل این بخش شامل 7 داستان و 2 شعر از مخاطبان است.

از بخش «ناقدک» چنین برمی­ آید که پس از خواندن داستان و شعر ارسالی، مخاطب با نقدی روبرو شود که چنین نیست. فقط یک مورد در شماره 316 صفحه 33 به دنبال داستان، جوابیه عروسک آمده آن هم نامه ای به مادر «افرا» است.

در این مجال به چند نکته می توان اشاره داشت:

علت انتخاب نام ناقدک مشخص نیست زیرا هیچ نقدی پس از مطالب ارسالی دیده نمی شود و دلیل قرار دادن مطالب ارسالی در این بخش چیست؟

عروسک در استفاده از سرکلیشه ناقدک یک سان عمل نکرده است گاه عنوان و گاه سرکلیشه است. بهتر است در استفاده از واژه ناقدک به صورت یک­سان عمل شود. 

در شماره های بررسی شده تعداد مطالب در این بخش از 2 تا 5 مورد در نوسان است. بهتر آن است عروسک با برنامه ریزی بیشتر مطالب را چاپ و منتشر کند. 

پرونده

در شماره های بررسی شده بخشی با نام پرونده دیده می شود.

-در شماره 315، این بخش با سرکلیشه تصویری کودک و نوشتار "پرونده گرتا تونبرگ 15 ساله، فعال محیط زیست" [کودکان فعال در حوزه ی حقوق بشر 12] خود نمایی می کند.

-در شماره 316، مطلب فاقد سرکلیشه تصویری و صرفا به "پرونده" اکتفا شده و همین روش در شماره 317 هم دیده می شود. به نظر می رسد از شماره 316 سیاست نشریه در این مورد تغییر کرده است.

در این بخش، 2 پرونده مفصل از دو نوجوان فعال حقوق بشر "گرتا تونبرگ" و "باروآنی نومه" وجود دارد.

 پرونده ها به ویژه پرونده "گرتا" در شماره های 315 و 316 از بخش های گوناگونی مانند زندگی نامه،  سخنرانی در گردهمایی های مختلف، گزارش و گفت­ وگو تشکیل شده است.

مطالب این پرونده در شماره­ های یاد شده، به گونه ای پراکنده است که مخاطب را برای دنبال کردن آن دچار سردرگمی می کند. برای خواندن به یک­باره و راحت نوشتار، بهتر بود پرونده به طور کامل در یک شماره به چاپ می رسید، یا در پایان هر قسمت "دنباله این پرونده در ص .... یا در شماره بعد" آورده می شد. توجه به این امر به منظور احترام به مخاطب، ضروری است.

-در شماره317، پرونده "باروآنی نومه" ابتدا در ص 9 سخنرانی "باروآنی" در یک گردهمایی آورده شده و سپس در ص 33، داستان زندگی و فعالیت های وی می آید. بهتر بود جای این دو بخش با یکدیگر عوض می شد. ابتدا مخاطب با زندگی و فعالیت های باروآنی آشنا می شد سپس سخنرانی او را در همایش می خواند. البته اگر این دو مطلب به دنبال هم می آمد برای مخاطب مطلوب تر بود.

در مجموع بخش پرونده شامل 4 گفت­ وگو،1 گزارش و گفت­ وگو،1 گزارش، 4 سخنرانی و 1 معرفی نویسنده است. هر یک از این موضوع ها در بخش خود بررسی می شوند. اکثر موضوع های این بخش در شماره های 315 و 316 بازتاب مطالبی در رابطه با گرتا تونبرگ فعال محیط زیست است.

از نکات مثبت این بخش داشتن منبع و آشنایی مخاطب با فعالان مطرح جهان در حوزه های مختلف است ولی پراکندگی مطالب این بخش در سراسر مجله از لذت این آشنایی می کاهد. 

کلمک

بخشی از عروسک به "کلمک" اختصاص دارد.

-در شماره 315، این بخش با سرکلیشه نوشتاری «کلمک» و تصویر دو پرنده نوک به نوک و نوشتار "پرونده ­ی گرتا تونبرگ 15 ساله، فعال محیط زیست" [کودکان فعال در حوزه ی حقوق بشر 12] دیده می شود. مطلب درباره­ ی سخنرانی گرتا تونبرگ در سال 2018 در تدتاک است. سخنرانی گرتا بخشی از پرونده مربوط به اوست دلیل جای دادن آن در این بخش مشخص نیست.

-در شماره 316، در صفحه 6، کلمک(1) معرفی و تحلیل کتاب «ریگو و رُزا» و در صفحه 24، کلمک(2) سخنرانی «فلیپ پولمن» در جشنواره آکسفورد 2003 است. در این بخش، مانند «ناقدک» مشکل سرکلیشه و عنوان وجود دارد. از سوی دیگر گرچه سخنرانی فیلیپ پولمن درباره­ ی ادبیات کودک است، سخنرانی ایشان به 17 سال قبل برمی گردد. مخاطب انتظار سخنرانی های به روزتری دارد.

- در شماره 317، در صفحه فهرست، کلمک (1) در صفحه 6 است. مخاطب پس از مراجعه به آن صفحه، با مطلبی با عنوان «اشاره» مواجه می شود که جوابیه نامه به "ساحل" یکی از مخاطبین عروسک است. در واقع مطلب اصلی، سخنرانی "باروآنی نومه" در گردهمایی جایزه بین المللی صلح کودک 2016 در صفحه 9 به چاپ رسیده است که تناقص در صفحه فهرست و صفحه­ مطلب مورد نظر، وجود دارد. از سوی دیگر بهتر بود سخنرانی "باروآنی نومه" در بخش پرونده آورده می شد. 

در صفحه 14، کلمک(2) قسمت دوم سخنرانی فیلیپ پولمن در جشنواره آکسفورد است. اشکال سرکلیشه در این بخش هم دیده می شود.

درمجموع تکلیف این بخش برای عروسک مشخص نیست که چه مطالب و موضوع هایی را در آن جای دهد. علاوه بر آن خواننده عروسک هم سردرگم است که با چه مطالبی در این بخش روبه ­رو خواهد شد.  

پاسخک و پاسخک ویژه

این بخش با عنوان "پاسخک و پاسخک ویژه" از دو قسمت تشکیل شده است. نخست اسکن داستان کودکان با دست خط خودشان که آغازین این بخش است، سپس داستان های ارسالی مخاطبان به چشم می خورد. معمولا پاسخی به داستان های اسکن شده داده نشده است ولی داستان های ارسالی مخاطبان پاسخ دارد. تنها موردی که در این بخش نمی گنجد مطلبی با عنوان "داستان، فیزیک و فشن" است که در واقع معرفی کتاب از سوی مخاطب نشریه است.

-در شماره 315، تعداد 7 اسکن داستان کودکان به چاپ رسیده که فقط به یکی از آن ها در صفحه 136 با نام «سه قصه متفاوت از سه کودک بر اساس نقاشی» پاسخ داده شده است. عروسک به مابقی این بخش شامل 6 داستان ارسالی و یک معرفی کتاب پاسخ داده است.

-در شماره 316، تعداد 9 اسکن داستان کودکان، 1 داستان ترجمه، 6 داستان تالیف و 2 شعر وجود دارد که عروسک به همگی به جز داستان های اسکن شده پاسخ داده است.  

-در شماره 317، عنوان پاسخک ویژه واژه "ویژه" با رنگ سیاه بزرگ نمایی شده که به دور از زیبایی شناسی است. تعداد 8 داستان و 1 نامه به چاپ رسیده که از سوی عروسک پاسخ داده شده است. تعداد 7 اسکن داستان کودکان و معرفی 6 کتاب، پاسخی نداشته اند.

در مجموع عروسک در این بخش نسبت به بخش های دیگر هماهنگ تر عمل کرده است. چنان که عنوان پاسخک با عملکرد عروسک هماهنگ و تعداد داستان های به چاپ رسیده در شماره های بررسی شده در تعادل است. ولی منظور از «پاسخک ویژه» برای مخاطب مشخص نیست. از سوی دیگر گرچه دست خط کودکان می تواند برای مخاطب جالب باشد، به دلیل  ناخوانا بودن برخی از آن­ها یا پایین بود کیفیت چاپ، بهتر است در کنار دست خط، نسخه تایپ شده آن هم قرار گیرد تا مخاطب بتواند به راحتی آن را بخواند.

کارگاه کتاب کودک

این بخش در صفحه فهرست "فقط بچه­ ها نخوانند:کارگاه کتاب کودک" دیده می شود. در شماره 315 به صورت سرکلیشه و در دو شماره دیگر یک صفحه کامل به «عنوان» اختصاص دارد. مطالب این بخش شامل نامه مخاطبین، معرفی و نقد کتاب است. نخست به نامه سپس به معرفی و نقد کتاب ها پرداخته می شود.

نامه

در شماره­ های بررسی شده در این بخش 4 نامه از سوی مخاطبان دیده می شود که تنها به یک نامه پاسخ داده شده است.

-در شماره 317، نامه سیما غفوری اعتراض به نحوه نقد به مجموعه ای از کتاب ها در شماره 315 است. او معتقد است مطلب چاپ شده مخاطب را نه تنها با نقد کتاب روبه ­رو نمی کند بلکه او با نقد نویسنده مواجه می شود که آن را دست انداختن و مسخره کردن آدم ها می داند و این کار ادبی نیست و به ادبیات کمکی نمی کند و نمی­تواند الگوی مناسبی برای کودکان و نوجوانانی باشد که قرار است در آینده نقد بنویسند. گروه بررسی نشریات انعکاس نظر مخالف عروسک را در نشریه از نکات مثبت آن می داند ولی با سیما غفوری هم نظر است.

معرفی و نقد کتاب

سایر مطالب این بخش به معرفی و نقد کتاب های گوناگون می پردازد که نقاط ضعف و قوت کتاب­ها از نویسندگان مختلف بیان می شود. خواننده از نقدهایی که به ظرافت نوشته شده است لذت و بهره می­ برد.

-در شماره 315، مخاطب با 18 ترجمه و 5 تالیف روبه­ رو می شود.

-در شماره 316، 7 ترجمه و 2 تالیف وجود دارد.

-در شماره 317، 10 ترجمه و 7 تالیف دیده می شود.

در کل در این بخش، تعداد 49 کتاب شامل 35 ترجمه و 14 تالیف است. از کتاب های معرفی شده  تعداد 22 کتاب ضعیف اعلام شده و بقیه مورد تایید عروسک هستند. کتاب های معرفی و نقد شده اکثرا ترجمه­ اند.

در مجموع کارگاه کتاب کودک بخش خواندنی، آموزنده و جذاب نشریه عروسک سخنگوست.

مطالب ارسالی

بخش عمده مطالب عروسک سخنگو به استثنای بخش "کارگاه کتاب کودک" در واقع از مطالب ارسالی مخاطبین نشریه تشکیل می شود. آثار ارسالی شامل داستان، نقاشی، شعر، یادداشت، دل­نوشته، خاطرات، گزارش، معرفی کتاب، فیلم و نمایش هستند. آثار ارسالی مانند سایر بخش­ ها، در صفحات غیر ثابت به چاپ رسیده ­اند و در برخی موارد رده سنی آثار مشخص نشده است. حال به بررسی اکثر این بخش­ ها پرداخته می شود.

داستان

در بررسی سه شماره از عروسک سخنگو، بخش داستان عمده نوشتار را به  خود اختصاص داده است. تعداد 21 اثر با عنوان "داستان"، 6 اثر با عنوان های "زنگ انشا"، "یک هو نویسی های یسنا" و "داستان های مدرسه­ ی سونای" هر کدام دو اثر و 4 اثر مربوط به خاطرات داستانی یک کتاب دار روستایی است. دلیل نام گذاری­ های مختلف در خصوص داستان مشخص نیست و صرفا موجب شلوغی صفحه فهرست و سر در گمی مخاطب می شود. عروسک می تواند با موضوع بندی مطالب، از شلوغی صفحه فهرست بکاهد و مخاطب نیز به راحتی بتواند موضوع های مورد نظر را بیابد.

در عروسک چند نمونه داستان دنباله دار دیده می شود مانند شماره 316 داستان «گورباچف» و شماره 317 «روزنگاری های یک ام اسی». به طور معمول در داستان­ های دنباله دار نخست خلاصه ­ای از شماره­ های قبل آورده می­شود، به ویژه آن که عروسک دو ماه­نامه است؛ تا مخاطبی که برای اولین بار مجله به دستش رسیده است در جریان شماره­ های قبل قرار گیرد و از سوی دیگر یادآوری برای مخاطبان دائمی عروسک باشد.

شعر

در شماره های بررسی شده جمعا 24 شعر که اکثرا ارسالی هستند و برخی به سبک هایکوست دیده می شود. از این تعداد در شماره 315، تعداد دو شعر، شماره 316، 9 شعر و در شماره 317، 13 شعر وجود دارد.  از آمار مشخص است میزان شعر در این بخش در تعادل نیست.

شعر با درون­مایه­ های عاطفی، اجتماعی و تفریحی است و به طور پراکنده با سرکلیشه­ های مختلف مانند «شعر اول»، «شعر» و عنوان «شعر» در سراسر مجله دیده می شود. مخاطب در صفحه فهرست با یک شعر از عاطفه روبه ­رو می شود در حالی که شعر از سهراب سپهری است و عاطفه مطلب طنزی در این مورد نگاشته است. اشکال به صفحه فهرست برمی گردد.

از نکات مثبت این بخش داشتن شعر ترجمه با ترجمه قابل قبول است که مخاطب با شعر سایر ملل نیز آشنا می شود.

در مجموع نسبت به حجم مطالب نشریه، شعر با اقبال کمتری روبه ­روست. با توجه به وسعت گستره مخاطب عروسک بیشتر شعرها مناسب گروه سنی نوجوان است. در حالی که  هر نشریه می بایست تمامی گروه ­های سنی مخاطبان خود را برای موضوع های مختلف در نظر داشته باشد.

نقاشی های ارسالی

نقاشی های ارسالی مخاطبین در گروه های سنی مختلف خردسال، کودک و بزرگ­سال در سراسر مجله به صورت پراکنده به چشم می خورند. در شماره های بررسی شده مجموعا 184 نقاشی ارسالی چاپ شده که  به شرح زیر است:               

   94 ، اثر در گروه سنی خردسال زیر 6 سال

        57 ، اثر در گروه سنی 7 تا 12 سال

        18 ، اثر در گروه سنی 12تا 18 سال            

         7 ،  اثر در گروه سنی 21 تا50 سال

o    تعداد 4 اثر بی نام و 4 اثر بدون ذکر گروه سنی است.

o   در میان نقاشی های ارسالی کوچکترین مخاطب 5/2 سال و بزرگترین 50 سال دارد.

o   در شماره ی 316 ، تعداد 9 نقاشی از پوریا آبخشک از رشت چاپ شده است.

o   در شماره ی 317 ، تعداد 4 اثر از رها رحیمیان پور در سنین 2 ،3، 4 و 6 سالگی اش به چاپ رسیده است. همان طور که    قبلا اشاره شد نشریه از آرشیو خود استفاده می کند.

درمجموع چاپ نقاشی­ ها به صورت سیاه و سفید فاقد زیبایی شناسی است و کارآیی آن صرفا برای تشویق مخاطب جهت دیدن نقاشی با نام خودش در مجله است. چاپ نقاشی های ارسالی اکثرا بدون هماهنگی با متن در سراسر مجله به وضوح دیده می شود. پیشنهاد می ­شود عروسک تدبیر دیگری برای چاپ نقاشی های ارسالی بیندیشد. شاید با تقسیم بندی نشریه به گروه های سنی خردسال،کودک، نوجوان و بزرگ­سال نقاشی های هماهنگ با گروه سنی در بخش خود قرار گیرند و این مسئله کمتر به چشم بیاید

معرفی کتاب

بخش معرفی کتاب در دو قسمت به طور پراکنده در عروسک به چشم می­ خورد که شامل معرفی کتاب از سوی مخاطبان و عروسک است. بررسی کتاب­ های معرفی شده از سوی عروسک، در بخش «کارگاه کتاب کودک» آمده است. 

در شماره های بررسی شده تعداد 23 کتاب از سوی مخاطبین معرفی شده که 6 اثر ترجمه و 17 اثر تالیف است. از نظر شناسنامه، دربخش «کارگاه کتاب کودک» اطلاعات دقیق تری ارائه شده است. گروه سنی برای کتاب ها ذکر نشده ولی از متن و تحلیل مشخص می شود بیشتر مناسب گروه سنی نوجوان است.

چاپ تصاویر روی جلد کتاب ها در کنار معرفی کتاب کار ارزنده ای است اما بهتر است وضوح بیشتر و اندازه تصاویر بزرگ­تر باشند. در معرفی کتاب­ ها ژانر آثار ذکر نشده است. ژانر و دسته بندی رمان ها از متن مشخص می­شود. با ذکر ژانر کتاب ها مخاطب به تدریج با انواع آن آشنا می شود.

عروسک به دو مورد معرفی کتاب از سوی مخاطبین پاسخ داده است. در شماره 315، پاسخ به تحلیل «کتاب گورستان» و در همین شماره  پاسخ به معرفی کتاب «من پنیرم» است.

در مجموع ارائه معرفی کتاب از سوی مخاطبین کار ارزنده ایست زیرا آنان را تشویق به خواندن و نوشتن می ­کند.

یادداشت

در شماره های بررسی شده بخشی از مجله به «یادداشت» اختصاص دارد.

این بخش در شماره 315، دارای سرکلیشه تصویری و نوشتاری است. ولی عروسک در دو شماره دیگر از این رویه پیروی نکرده و صرفا به سرکلیشه نوشتاری اکتفا کرده است. یادداشت ها با چهار عنوان دیده می شوند که شامل «یادداشت های روزانه»، «یادداشت های پراکنده»، «یادداشت های پرکنده تهمینه» و «یادداشت های پسا زیرزمینی» هستند.

گرچه از نقطه نظر مطبوعاتی به دلیل بیان تجربه شخصی، نوشتار یادداشت است، به جز یادداشت های روزانه، علت تغییر عنوان­ ها برای سایر یادداشت­ ها مشخص نیست. از سوی دیگر تمامی یادداشت های روزانه مربوط به سال 91 است.

مخاطب انتظاردارد با مطالب به روزتری روبه رو شود.

 عروسک معمولا برای مطالب ارسالی از میان متن، عنوان انتخاب می­کند مانند شماره 316 صفحه96، «زیر زل یک فنجان قهوه سرد» و نمونه ­های بسیاری دیگر. عروسک می تواند از مخاطبین بخواهد برای نوشته خود "عنوان" انتخاب کنند.

در شماره­ های 316 و 317، مطلبی با عنوان «روزنگاری های یک ام اسی» آمده است باید در نظر داشت هر گونه لقب دادن ( ام اسی)، به بیمار مبتلابه صحیح نیست.

گزارش و گفت­ وگو

در صفحات گوناگونی از مجله‌ی «عروسک سخنگو» مصاحبه‌هایی است که همگی ترجمه هستند.

-در شماره‌ی 315 در صفحه‌ی 14، مصاحبه‌ای با گرتا تونبرگ، فعال نوجوان محیط زیست مشاهده می شود. این مصاحبه درواقع گردآوری چند مصاحبه است که این نکته، به شکل زیرنویس در ابتدای مطلب آمده. در گزینش از مصاحبه‌های گوناگون و تدوین این گزارش، مانور روی سه موضوع قابل تشخیص است: افسردگی‌، تحصن در مقابل پارلمان و حرف زدن با سکوت.

-در شماره‌ی 316 صفحه‌ی 42، مصاحبه‌ای مفصل از گرتا تونبرگ در 7 صفحه دیده می­شود. بخش‌هایی از این مصاحبه، تکرار مصاحبه‌ی مندرج در شماره‌ی قبلی است. منبع مصاحبه‌ ذکر نشده است. نام مترجم مصاحبه‌ها نیاز بود که درج شود. چند اشتباه ویرایش نیز در مطلب دیده می‌شود. از سوتیتر استفاده‌ی به‌جایی شده اما یک سوتیتر، در پایان جمله نقطه دارد و یکی ندارد. عموما سوتیتر از قواعد تیتر پیروی می‌کند و نیاز به نقطه ندارد. در بخشی هم می‌خوانیم که مجری برنامه به طعنه به پدر گرتا می‌گوید: «زن خانه‌دار شدی؟» این جمله به‌وضوح حاوی کلیشه‌ی جنسیتی است.

-در شماره‌ی 317 صفحه‌ی 44، مصاحبه‌ای را از مگ مدینا، نویسنده، در خود جا داده است. نام مصاحبه‌کننده، مترجم و منبع مصاحبه ذکر شده که این احترام به مخاطب را می‌رساند. بهتر بود که به شکل پانویس، ذکر می‌شد که آیا کتاب وی در ایران هم به چاپ رسیده است یا نه؟

در شماره‌ی 317 صفحه‌ی 46، مصاحبه‌ی دیگری از مگ مدینا است. بهتر بود نام مترجم ذکر می شد. خوشبختانه، منبع مصاحبه در این مطلب دیده می شود.

-در شماره‌ی 317 صفحه‌ی 85، خواننده با مصاحبه‌ای از نویسنده‌ی برگزیده‌ی جایزه‌ی نیوبری، ویرا هیراناندانی، روبه ­رو است. این مطلب، درواقع یک گزارش از مصاحبه است. نام مترجم این گفت‌وگو ذکر نشده است. جا داشت که به شکل پانویس، خواننده‌ی مطلب در جریان قرار می‌گرفت که آیا کتاب این نویسنده هم در ایران ترجمه و منتشر شده است یا خیر. نقطه‌ی قوت این مطلب، استفاده‌ی به‌جا از سوتیترهای مناسب است.

در مجموع، مصاحبه‌های مندرج در این مجله، می‌تواند با اطلاعاتی تکمیلی برای مخاطب فارسی زبان، همراه و برای او جذاب شود. ذکر نام مترجم و منبع هم خوب است تا در شکل پروتکلی، در تمام مصاحبه‌ها رعایت شود. موضوع دیگر این که به جاست تا در شماره‌های مجله، گفت‌وگوهای داخلی هم انجام و منتشر شود.

گزارش­ های ارسالی کودکان
در بررسی سه شماره 4 گزارش دیده می شود که 3 گزارش مربوط به رفتن دانش آموزان یک دبستان به سیرک است. کودکان به توصیف نمایش­ هایی که در سیرک بوده پرداخته اند.  یک گزارش درباره ­ی تجربه ­ی آمپول زدن که در واقع یک خاطره است.

بررسی نشان می دهد

در بیان نکات مثبت عروسک می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  هدف اصلی عروسک اصرار به خواندن، داشتن خلاقیت و نگاهی نو با فعال سازی ذهن مخاطب برای نوشتن است

  عروسک دارای ارتباط قوی دو سویه با مخاطبین خود در مناطق مختلف است

        اکثر مطالب نشریه را مطالب ارسالی تشکیل می دهند و به همین دلیل عروسک مخاطب محور است

عروسک در چاپ نظرات انتقادی که به مطالب مجله وارد می شود صداقت دارد

نوع نقد عروسک در اکثر موارد تنها مطرح کردن ایراد و اشکال نیست بلکه با راهنمایی و آموزش همراه است که این کار ، بی پرده و بدون تعارف و ملاحظه انجام می شود

عروسک تقریبا در همه پاسخ ها سعی دارد تا خود و نوع نگاهش را به مخاطب معرفی و با لحن بسیار صمیمانه ای با مخاطبانش ارتباط برقرار کند

        درنهایت عروسک با تمام مشکلات در حوزه مطبوعات هنوز مستقل عمل کرده و بدون آن که دست به دامان آگهی شود، دردوران سخت تهیه کاغذ در کار خود استمرار دارد

پیشنهادها

گروه بررسی نشریات پس از بررسی، ذکر مطالبی را لازم می داند:

·      به دلیل وسعت گستره­ ی مخاطبان عروسک و از طرفی حجم بالای مطالب، بهتر آن است که نشریه به گروه­ های سنی کودک، نوجوان و بزرگسال تقسیم شود تا مخاطبان به راحتی بتوانند به آثار ارسالی) داستان، شعر، نقاشی و...) مطابق با گروه سنی خود که در نشریه به چاپ می­رسد دست یابند. علاوه بر آن سایرگروه های سنی هم می توانند از مطالب هر قسمت استفاده کنند.

·     عروسک مطالب خود را موضوع بندی کند تا صفحه فهرست از شلوغی فاصله بگیرد و مخاطب به راحتی مطالب مورد نظر را  بیابد.

·     عروسک در کنار مطالب ارسالی داخل مجله، مشخصات کامل مخاطب را منعکس می کند برای پرهیز از شلوغی صفحه فهرست دیگر لزومی به انعکاس آن در این صفحه نیست.

·     به طور معمول برای داستان های دنباله دار خلاصه ای از قسمت های گذشته در ابتدای صفحه به چاپ می رسد تا مخاطبی که برای اولین بار مجله به دستش رسیده است در جریان شماره­ های قبل قرار گیرد؛ علاوه بر آن یادآوری برای مخاطبان دائمی باشد. این امر با توجه به دو ماهنامه بودن عروسک ضروری است.

·      در نشریه هر بخش سرکلیشه مشخصی داشته باشد تا مخاطب بتواند به راحتی با دیدن سرکلیشه به موضوع انتخابی خود دست یابد. با توجه به ارتباط صمیمانه عروسک با مخاطبین خود، می تواند برای طراحی نشان ویژه مجله به آن­ها فراخوان دهد و از همان به عنوان سرکلیشه با موضوع های مختلف نیز استفاده کند.

·      عروسک معمولا عنوان مطالب را از داخل نوشتار مخاطبان انتخاب می کند. بهتر آن است عروسک از مخاطبین بخواهد تا خود عنوانی برای نوشتارشان انتخاب کنند.

·      عروسک با یک یا چند جمله از آثار ارسالی داستان جمعی می سازد که کاری بس دشوار است. خیلی از جمله­ ها به هم مربوط نمی شوند، خط داستانی ندارند و خواندن آن از حوصله مخاطب خارج است. عروسک می ­تواند داستان جمعی را به داستانک جمعی تبدیل کند تا داستان مدار خود را حفظ کرده و مخاطب از خواندن آن لذت ببرد.

·      توجه به زییایی شناسی نشریه، می تواند جذب مخاطب بیشتری را به همراه داشته باشد عروسک فاقد زیبایی شناسی است.

·      گرچه عروسک می خواهد از تکراری بودن فرم فاصله بگیرد، در نظر داشته باشد که هر گونه تغییر لطمه ای به تعاریف ژورنالیستی نشریه وارد نکند.

سخن آخر

عروسک تنها نشریه ایست که با دقت نظر و مسئولانه دست نوشته و آثار ارسالی مخاطبین را خوانده و با صبوری به آن­ها پاسخ می دهد. پاسخ ها در خود، آموزش و رهنمودهایی برای خوانش بیشتر و نوشتن بهتر به همراه دارند. عروسک همواره امیدوار است بتواند نویسندگانی زبده با خلاقیت و نوآوری پرورش دهد.

گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک به مسئولین عروسک خسته نباشید می گوید و امیدوار است  شاهد تغییراتی در ساختار نشریه باشد.

در پایان متذکر می شویم گروه قصد داشت پس از بررسی، نشستی با مسئولین نشریه داشته باشد و سئوالات و ابهاماتی را که برای اعضا مطرح بود با آنان در میان بگذارد. متاسفانه با توجه به شرایط کنونی( بیماری کوید 19) این مهم امکان پذیر نشد. امید است در آینده ای نه چندان دور امکان برگزاری این نشست فراهم شود.

گروه بررسی نشریات

شورای کتاب کودک

تابستان 1399

گزارش نشستی با خانم نعیمی مدیر مسئول و سردبیر نشریه عروسک سخنگو

                                                                                                        
                                        به نام خدا  

 31 فروردین 1400 گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک پذیرای خانم زری نعیمی مدیر مسئول و سردبیر نشریه عروسک سخنگو به صورت مجازی بود. گروه در نشستی دوستانه نتایج بررسی سه شماره از این نشریه را با ایشان در میان گذاشته و پرسش های خود را مطرح کردند. مدیر مسئول عروسک سخنگو بیان داشت که عروسک به آثار کودکان اهمیت می دهد و به شدت پای بند به انعکاس بدون کمی و کاستی این آثار در نشریه است.

                                                                                                                                                  

نشریه عروسک سخنگو سرکلیشه، عناوین و تعاریف مخصوص به خود دارد. "کلمک" در جایگاه سرمقاله است، "ناقدک" مربوط به مطالب قابل نقد متوسط رو به بالاست، "پاسخک" به نامه ها و آثار کودکان پاسخ می دهد و "پاسخک ویژه" به دست نوشته های مشکل دار کودکانی که برای اولین بار با عروسک ارتباط برقرار می کنند، اختصاص دارد و..

در این گفتگو مشخص شد دلیل فاصله گرفتن نشریه از زیبایی شناسی تا حدودی مربوط به سلیقه ای عمل کردن گروه صفحه آرای مجله است. اعضای گروه پیشنهادهای خود را درباره طرح روی جلد، استفاده از مطالب به روز در بخش "یادداشت های روزانه"، بازنگری بر روی انتخاب سرکلیشه های نوشتاری و تصویری و ... ارائه دادند.

مدیر مسئول نشریه عروسک سخنگو از نظرات گروه استقبال و از بررسی و انتقال مطالب، تشکر و قدردانی کردند.

علاقه مندانی که مایل به مطالعه نتیجه بررسی عروسک سخنگو هستند به وبلاگ گروه مراجعه نمایند.

www.magchild.blogsky.com

گزارش نشستی با خانم نعیمی

                                                                                                                  به نام خدا  

 31 فروردین 1400 گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک پذیرای خانم زری نعیمی مدیر مسئول و سردبیر نشریه عروسک سخنگو به صورت مجازی بود. گروه در نشستی دوستانه نتایج بررسی سه شماره از این نشریه را با ایشان در میان گذاشته و پرسش های خود را مطرح کردند. مدیر مسئول عروسک سخنگو بیان داشت که عروسک به آثار کودکان اهمیت می دهد و به شدت پای بند به انعکاس بدون کمی و کاستی این آثار در نشریه است.

                                     

نشریه عروسک سخنگو سرکلیشه، عناوین و تعاریف مخصوص به خود دارد. "کلمک" در جایگاه سرمقاله است، "ناقدک" مربوط به مطالب قابل نقد متوسط رو به بالاست، "پاسخک" به نامه ها و آثار کودکان پاسخ می دهد و "پاسخک ویژه" به دست نوشته های مشکل دار کودکانی که برای اولین بار با عروسک ارتباط برقرار می کنند، اختصاص دارد و....

در این گفتگو مشخص شد دلیل فاصله گرفتن نشریه از زیبایی شناسی تا حدودی مربوط به سلیقه ای عمل کردن گروه صفحه آرای مجله است. اعضای گروه پیشنهادهای خود را درباره طرح روی جلد، استفاده از مطالب به روز در بخش "یادداشت های روزانه"، بازنگری بر روی انتخاب سرکلیشه های نوشتاری و تصویری و ... ارائه دادند.

مدیر مسئول نشریه عروسک سخنگو از نظرات گروه استقبال و از بررسی و انتقال مطالب، تشکر و قدردانی کردند.

علاقه مندانی که مایل به مطالعه نتیجه بررسی عروسک سخنگو هستند به وبلاگ گروه مراجعه نمایند.

www.magchild.blogsky.com