متل چیست ؟

چکیده

از گونه های بسیار رایج ادبیات کودکان به شکل آهنگین همراه با بازی که مناسب برای گروه سنی خردسال می باشد.متل و ترانه، شعر و روایت داستانی را به یکدیگرپیوند می دهند. متل ها از وجود ادبیات شفاهی در دوران کهن خبر می دهند. در ساخت متل ادبیات و بازی با هم در آمیخته و روایتی دلنشین به وجود آورده اند.

 

فرهنگ فارسی معین ، متل را بن واژه متلک می داند که « ک» کوچک شدگی گرفته است. اما در زبان توده مردم ، این واژه ، همان مثل است که کم کم به متل تبدیل شده است.متل را افسانه و داستان نیز معنا کرده اند.(تاریخ ادبیات کودکان، ش 1 ، ص 52)

کلید واژه : متل ، بازی

مقدمه :

متل ها ، بیان کوتاه ، ساده ماجرایی است که به دنبال هم می آیند . بیشتر متل ها وزن و گاهی قافیه دارندو بعضی از کلمه ها و  جمله ها در آنها تکرار می شوند. متل، کودکان خردسال را سرگرم می کند و به آنها نظم فکری می آموزد و آنها را با تجربه های تازه آشنا می کند. متلهای روزگاران کهن چون لالاییها ، سرایندگان شناخته شده ندارند و بعضی ازسرایندگان متل های جدید از متل های قدیم الهام گرفته اندو متل های نو پدید آورده اند.(فرهنگنامه کودکان ونوجوانان، ش 2، ص 165)

متل ها اغلب مهمل و بی معنی اند و نوعی از گونه های ادبیات عامیانه و یا مردمی به شمار می روند که در گذر تاریخ و دگرگونی اوضاع و احوال اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی هیچگاه ارزش و جایگاه خود را از دست نداده اند و همیشه لذت بخش و شادی آفرین بوده اند.(کتاب ماه ، اشعار هیچانه در ادبیات کودک، ش 6، ص 79)

آنچه سبب ماندگاری این متل ها در طول تاریخ شده آهنگین و بازی گونه بودن آن است.

متل ها به دلیل آهنگین بودن و تکرار کنشها در ذهن ماندگاری دارند و به راحتی به خاطر سپرده می شوند . یکی از خصوصیات برجسته در متل ها کنش های حرکتی است که در جان بخشیدن به تصویرسازی کودکانه در شعر کودک موثر است.به عنوان مثال در متل دویدم و دویدم تصاویری است که با این دویدم و دویدم آغاز می شود و سپس آن را به سمت داستان وارگی و نمایش پیش می برد.

 نمونه ای از متل منظوم دویدم و دویدم:

دویدم و دویدم

سرکوهی رسیدم

دو تا خاتونی دیدم

 یکیش به من نون داد

یکیش به من آب داد

نونو خودم خوردم

آبو دادم به زمین

زمین به من علف داد

علفو دادم به بزی

بزی به من پشکل داد

پشکل و دادم به نونوا

نونوا به من آتیش داد

آتیشو دادم به زرگر

زرگر به من قیچی داد

قیچی دادم به درزی

درزی به من قبا داد

قبا رو دادم به بابا

 بابا به من خرما داد

یکیشو خودم خوردم

یکیشو افتاد بزمین

گفتم: بابا خرما بده !

زد تو کلام ، افتاد تو باغچه .

رفتم کلامو بیارم ، آتیش به پنبه افتاد

سگ به شکمبه افتاد

گربه به دمبه افتاد

 در طول روایت متل راوی در خیال خود به جاهای متعدد سر می زند و در سفر خود به نوعی شناخت یا نتیجه گیری می رسد .(از این باغ شرقی ، ص86)

 در این روایت داد و ستد در گذشته به خوبی به تصویر کشیده شده است. همچین استفاده از لغاتی ساده متناسب با دایره واژگانی کودکان  و تکرار عملها از خصوصیات بارز این متل می باشد. اشاره به مشاغل و حرفه هاو در نهایت اشاره به چرخه طبیعت  که برای روند زیستن ادامه دارد یکی دیگر از موارد استفاده شده در این متل می باشد.

در متل دویدم  و دویدم ویژگی های گوینده ناشناخته است و درباره اینکه دختر است یا پسر ، چند سال دارد و در کجا زندگی می کند آگاهی داده نمی شود. خواننده یا شنونده تنها می داند که یک کودک روایتگر متل است.(تاریخ ادبیات کودکان ایران ، ش 1 ، ص 56)

در این متل کنش ها و آواها تکرار می شوند . درون مایه این متل از تلاش و کار و داد وستد در زندگی اجتماعی حکایت می کند.

نتیجه

تکرار کنشها در متل ها سبب ماندگاری بیشتر در ذهن می شود. استفاده از لغات رایج در شعر کودکان از جمله علف ، بز ، باغچه و استفاده از افعال ساده حرکتی دویدن ، رسیدن و همچین فعل دادن و واژه آرایی حرف د و آشنایی با حرفه ها و ابزارها از خصوصیات بارز در متل دویدم و دویدم بود که در این بررسی دیده شد.

منابع:

1-    شورای کتاب کودک ، فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، تهران ،1385

2-    محمدی ، محمد هادی ، زهره قایینی ، تاریخ ادبیات کودکان ایران ، تهران : چیستا ،1380

3-    قزل ایاغ ، ثریا ، ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن ، تهران :سمت ، 1385

4-    فروزان ، راضیه السادات ،اشعار هیچانه در ادبیات کودک ، تهران : 1393 ، کتاب ماه ، ش 6

                                                                                 سارا باقری دوست