گزارش بررسی نشریه آفتاب و مهتاب

                                                                                             

با یاد و نا م او

گزارش بررسی

           نشریه آفتاب و مهتاب

          شماره های 1 ( مهر)،2 (آبان) و 3 (آذر) 1398

                                                               

                                                            

                                                                 

                        

                         

گروه بررسی نشریات

شورای کتاب کودک

پاییز 1398

            

گزارش حاضر بررسی جزء به جزء سه شماره از نشریه آفتاب و مهتاب و برای ارائه به مسئولین نشریات و پدید آورندگان است.

   

 آفتاب مهتاب

نشریه آفتاب مهتاب ضمیمه کودک و نوجوان روزنامه اطلاعات هر هفته روزهای پنجشنبه منتشر می ­شود. شماره های 443،442 و 444 (شهریور 1398) بررسی شده اند.

ویژگی ظاهری

آفتاب مهتاب دارای 8 صفحه، در قطع روزنامه ای، چهار رنگ، به چاپ می رسد. نشریه با تصویرگری در صفحه اول، نامواره خوانا، شماره و مخاطب مشخص دیده می شود. عناوین برخی مطالب به صورت نوشتاری و تصویری بر روی صفحه اول قرار دارند.

برخی از تصاویر نشریه به صورت تصویرگری و برخی دیگر تزیینی و غیر مرتبط با متن است. نام پدید آورنده هر مطلب اعم از نویسنده، مترجم و تصویرگر  مشخص است.

فرمت آخرین صفحه نشریه با بقیه صفحه ها یکسان نیست و فونت آن تغییر کرده است. در این صفحه تقویم تاریخ، جدول، عکس، شعر و پند بزرگان دیده می شود. به نظر می رسد نشریه قصد دارد از طریق تقویم تاریخ، مخاطب نوجوان را با رخدادهای گذشته آشنا کند. اگر مقصود چنین باشد کار مناسبی است ولی شیوه ارائه برای مخاطب نوجوان مناسب نیست. نشریه بدون شناسنامه و آگهی است.

صفحه اول

طراحی در صفحه اول شماره های بررسی شده تصویرگری است. تصاویر، کودکانه، ساده، مناسبتی و با نگاه یکسان جنسیتی دیده می شوند. بر روی صفحه اول علاوه بر نامواره، شماره، تاریخ و چند موضوع داخل نشریه همراه با سرکلیشه تصویری و نوشتاری نیز مشاهده می شود.

نامواره (لوگو)

نامواره دارای طراحی مناسب و فونت ثابت، خوش آهنگ و خواناست که  در بالای تمامی صفحات به جز آخرین صفحه دیده می شود.

سرکلیشه  

داشتن سرکلیشه در مجله کمک می کند تا مخاطب با حال و هوای صفحه آشنا شود و صفحه های ثابت و مورد علاقه ­ی خود را بعد از خواندن چند شماره به راحتی دنبال کند. آفتاب مهتاب دارای سرکلیشه نوشتاری است.

صفحه آرایی

صفحه آرایی مناسب و رعایت سفید خوانی در نشریه به جذب مخاطب کمک می­کند هر چه در صفحات کناری از رنگ­ های هماهنگ استفاده شود به زیبایی بصری مجله می افزاید. در صفحه های داخلی از حاشیه های تزیینی استفاده شده که موجب محدود شدن نگاه مخاطب می شود.

صفحه آخر

همان طور که گفته شد فرمت صفحه آخر با بقیه صفحه ها تفاوت دارد و علاوه برآن بدون سرکلیشه است. در این صفحه، ستون سمت راست به تقویم تاریخ سال 58 و رویدادهای انقلاب و ستون سمت چپ به تقویم تاریخ روز پرداخته که فونت به کار رفته ریز است. گرچه عکس های استفاده شده مناسب است و حضور کودکان در آن ها مشاهده می شود، محتوای مطالب مناسب مخاطب بزرگسال است.  

مطالب نشریه شامل سرمقاله، خبر، داستان، شعر و ارتباط با مخاطب است.       

جدول شماره 1- توزیع فراوانی موضوع سه شماره آفتاب مهتاب 1398

موضوع   تعداد	سرمقاله	خبر	داستان	شعر	سرگرمی	ارتباطی	سایر
47	3	9	5	10	6	8	6
100%	6.3%	19.1%	10.6%	21.2%	12.7%	17%	12.7%

داشتن سرمقاله و خبر در نشریه نشان از توجه مسئولین به وجه ژورنالیستی آن است. به لحاظ آماری شعر بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است.

منظور از سایر، مطالب تاریخ نگار روزهای انقلاب در آخرین صفحه است.

سرمقاله

سرمقاله در هر شماره در صفحه‌ی دوم، با سرکلیشه‌ی «برایم نوشتی، برایت نوشتم» بدون ذکر نویسنده دیده می شود.

-در شماره‌ی 442، سرمقاله با تیتر «ما و محرم متفاوت امسال» آمده است. ایده‌ی اصلی مطلب، با توجه به تقارن تاریخ انتشار با ایام عزاداری ماه محرم، ارایه‌ی پیشنهادهایی برای ایجاد تغییرات مثبت در عزاداری‌های این ایام است که با در نظر گرفتن رسالت سرمقاله، به‌جا و مناسب است. ضمن این‌که پیوند موضوع با مسئله‌ی فقر، گرسنگی در جهان و محیط زیست و ارایه‌ی راهکار عملیاتی در اندازه‌ی کوچک برای هر کدام بسیار جالب توجه و قابل تحسین است. اما زبان ارایه برای مخاطب نوجوان، زبان مناسبی نیست. مطول بودن و جذاب نبودن مطلب شاید دست خواننده‌ی نوجوان را در میانه‌ی راه رها کند و نگذارد تا او ایده‌های اصلی سرمقاله را که تقریبا در پایان آن نوشته شده‌اند، دریابد.

-در شماره‌ی 443، سرمقاله با تیتر «شمع‌های همیشه فروزان»، نویسنده سعی دارد تا با پرداختن به موضوع محرم، ذهن خواننده را برای مراسم اربعین آماده کند. زبان مطلب ، تناسبی با زبان کودک و حتی نوجوان ندارد. کوتاهی مطلب و پایان‌بندی همراه با سوال که چالش ایجاد می‌کند از نقاط قوت مطلب است اما ای کاش زبان مناسبی برای نگارش انتخاب می ‌شد تا نقاط قوت مطلب، کاراتر باشند.

-در شماره‌ی 444، سرمقاله با عنوان «سلام مدرسه سلام مهر و صلح و پاییز» در صفحه همیشگی جای گرفته است. پرداختن به موضوع «صلح» آن هم در معنای اصیل خود و نه فقط «نبود جنگ» در این مطلب تحسین‌برانگیز است. انتخاب زبان مناسب نوجوان و بیان مصداقی ایده و تصاویر امید بخش و شاد با نمادهای صلح (مانند کبوتر و شاخه‌ی زیتون)، سرمقاله‌ی این شماره را خواندنی کرده است. انتخاب تیتری آهنگین از نکات قابل ذکر مطلب است.  

در شماره‌های بررسی شده، سرمقاله به موضوع های روز پرداخته اما عموما زبان مناسبی برای بیان ایده‌ها و دغدغه‌ها انتخاب نشده است. امضای سرمقاله لازم و اعتباربخش است که مجله فاقد آن است. بهتر بود برای سرمقاله سرکلیشه مناسب تری انتخاب می شد زیرا «برایم نوشتی برایت نوشتم» تلویحا اشاره به ارتباطی دو سویه دارد که در مورد این مطالب و اساسا سرمقاله صدق نمی‌کند.

داستان

در شماره های مورد بررسی تعداد 5 داستان با عنوان­ های «قصه های ایران» و «قصه های جهان» دیده می شود. موضوع داستان ها آلوده کردن محیط زیست، افتادن دندان، غرور و بازگشایی مدارس است و درونمایه ­ها محیط زیستی، شناختی و اجتماعی است.

-در شماره442 "داستان موش های زیر پل" به بی توجهی به ریختن ته مانده های غذا و تبعات آن پرداخته است که می تواند موضوعی به روز و درخور توجه باشد. انتهای داستان حاوی پیام مستقیم است. بهتر بود داستان با جمله "شهرام نه تنها مجبور شد با دادن بخش زیادی از خسارت، مغازه را ترک کند بلکه چند هفته ای هم بیکار شد" به پایان می رسید و دریافت پیام  را به مخاطب واگذار می کرد.

-در همین شماره، داستان "یک کادوی دوست داشتنی" با موضوع افتادن دندان در کودکی، دارای زبانی ساده است. تصویر در این داستان جنبه تزیینی دارد و با موضوع همخوان نیست.

-در شماره 443، داستان ترجمه "قضاوت خورشید" دارای آغازی مناسب است. کنش های کلامی میان شخصیت­ های داستان و جرو بحث آن­ها مخاطب را به خواندن یک داستان هیجان انگیز دعوت می کند اما خیلی زود این کشش از بین می رود و داستان به ناگاه  با ورود خورشید و پا درمیانی بسیار ساده او به پایان می رسد. توجه نشریه به داستان ترجمه قابل تقدیر است اما باید انتخاب مناسب داستان و پرکشش بودن آن را برای مخاطب امروز نیز در نظر داشت. تصویری زیبا، متن داستان را همراهی می کند.

-درشماره 444، داستان "مهر و مهری" به موضوع بازگشایی مدارس و ماه مهر می پردازد. در آغاز داستان جمله "وقتی مادر، مهری کلاس اولی را از خواب ناز بیدار کرد، هنوز نمی دانست چه شده است." چه کسی نمی دانست ؟ مادر یا مهری ؟ که ایجاد ابهام می کند. موضوع داستان ,تکراری و یک مسیر خطی را طی می کند و فاقد گره افکنی است. در داستان به تمیزی و مرتب بودن لباس فرم مدرسه بیش از اندازه توجه شده است که وسواس گونه به نظر می رسد.

-در همین شماره، داستان "در انتظار خرمالوهای رسیده" فاقد هرگونه تعلیق است. در بخشی از داستان، به تنهایی و خستگی درخت اشاره شده " ...نه تشنه مانده ام و نه تنها و خسته" و  سپس می گوید "حالا بار دار شده ام"  درخت "بارور " می شود نه " باردار".

در مجموع داستان ها در نشریه دارای ساختاری ساده، مدار خطی و فاقد جذابیت لازم هستند. بهتر است نشریه در انتخاب داستان­ ها توجه بیشتری داشته باشد و از داستان هایی با ساختار منسجم استفاده کند.

شعر

در سه شماره بررسی شده ۷ شعر با سرکلیشه "کودکانه ها" و 3  شعر از شاعران کلاسیک در صفحه آخر دیده شده است.

شعرها با موضوع­ های صلح، محرم، دروغ گفتن، مذمت کالای غیر ایرانی و ایستایی با درون مایه­ های فلسفی،

اجتماعی، شناختی و محیط زیستی هستند.

-در شماره 442، صفحه ۳، شعر «قصه آب» از مصطفی رحماندوست با تاکید بر واژه آب و اهمیت آن که از آسمان تا خاک جاری است شروع می­شود. استفاده از مراعات نظیر در شعر نوعی هماهنگی ایجاد کرده اما گاه از لحاظ معنایی میان مصراع تناسب وجود ندارد به عنوان نمونه در بیت ۵ ،

"روز و شب هر گوشه کاری میکنم

باغ ها را آبیاری می کنم"

گرچه شعر مناسب مخاطب نوجوان است، سرکلیشه آن "کودکانه ها" است. کنار شعر دو تصویر دیده می شود که یکی مناسب مخاطب کودک و دیگری مناسب مخاطب نوجوان است. بهتر آن بود که تصویرگر به محتوای شعر توجه داشت، سپس مخاطب آن را برای تصویرگری انتخاب می کرد.

-در شماره 443، شعر "عروسک"  تصویر با شعر هم خوانی ندارد.

-در همین شماره شعر "دروغ"  تشبیهات از لحاظ معنایی در تناسب با یکدیگر نیستند به طور مثال چطور دروغ مثل خمیر نان روی سرش شاخ گنده در آمده، به شکل هیولا می شود و کودک را قورت می دهد.

-در همین شماره، شعر "مجسمه"، شاعر به خوبی توانسته روحیات نوجوان را با تشبیه به یک مجسمه بیان کند.

در آخرین صفحه نشریه، 3 شعر از شاعران کلاسیک کشورمان با  عنوان "سرایه" دیده می شود که برای آشنایی مخاطب نوجوان با این گونه شعر مناسب است. ولی شیوه ارائه آن برای مخاطب جذاب نیست. نشریه می تواند با شیوه بهتری این گونه از اشعار را به مخاطب بشناساند.

از تعداد 10 شعر در نشریه،2 شعر به مخاطب کودک تعلق دارد و بقیه مناسب مخاطب نوجوان است. پیشنهاد می شود نشریه در استفاده از شعر، تعادل بین مخاطب کودک و نوجوان را در نظر بگیرد. علاوه بر آن سرکلیشه "کودکانه­ ها" مناسب شعرهای مخاطب نوجوان نیست.

خبر

در شماره های بررسی شده نشریه، در صفحه اى ثابت با سرکلیشه "بخوانیم و بدانیم" اخبار حوزه کودک و نوجوان را پوشش داده است. مجموع اخبار منتشر شده در این سه شماره،٩ خبر است که از میان آن­ها تنها یک مطلب با عنوان "ویژگى هاى کفش مدرسه" در شماره ٤٤٤ به دلیل فقدان عناصر خبرى، خبر محسوب نمى شود و در نتیجه درج آن در صفحه اخبار پرسش برانگیز است.

اختصاص صفحه ثابت و داشتن سرکلیشه براى انتشار خبر از نکات مثبت است.

-در شماره ٤٤٢ دو خبر با تیتر هاى جذاب "مهر با گاندو" و "کشف گنج بزرگ ایرانیان" به درستى تنظیم شده ­اند و با انتخاب تصاویر متناسب با موضوع خبر، اطلاعات واضح و شفافى را در اختیار مخاطب قرار داده است.

- در شماره ٤٤٣، خبرى با تیتر نسبتا بلند "نمایش آثار منتخب جشنواره بین المللى نقاشى براى کودکان بیمار"درج شده است که با لید پرسشى، مخاطب را به خبرى که در شماره هاى پیشین نشریه منتشر شده است، ارجاع مى دهد. چنین شیوه اى اگر چه از حیث پرسشى بودن لید بدون ایراد است اما ممکن است خبر را براى مخاطبى که براى نخستین بار با نشریه مواجه مى شود، غیر جذاب کند. چنین ارجاعى مى توانست نه در لید خبر که در متن آن گنجانده شود. دو خبر بعدى در این شماره با تیترهاى "سابقه بین المللى نقاشى شهر صلح آمیز " و "خرس براى تست عسل" به درستى تنظیم شده اند.

-در شماره ٤٤٤ سه خبر نخست با تیترهاى "زنگ همه مدارس ایران نواخته شد"،"تعویض کتاب هاى کهنه و پسماند خشک با انواع نوشت افزار" و "هزاران کوله پشتى مدرسه به یاد کودکانى که دیگر مدرسه نمى روند" از حیث ماهیت خبر هستند اما در تنظیم آن­ها از گزاره­ هاى ارزشى-عاطفى استفاده شده است. چنین رویه ­اى اگرچه در خبرنویسى مرسوم نیست، به نظر مى رسد در تنظیم خبر براى کودکان باید آن را پذیرفت و بجا دانست. هم چنان که در تنظیم خبرى در مورد جنگ آمده است:"جنگ خیلى بد و کثیف است."

سرگرمی

جدول تنها سرگرمی است که در شماره­ های بررسی شده مشاهده می شود. جدول ها بدون اشکال شامل جدول کلمات متقاطع و سودوکو  مناسب مخاطب نوجوان است. 

از آن جایی که بخش سرگرمی در نشریه یکی از پر مخاطب ترین بخش هاست، بهتر است نشریه علاوه بر جدول، سرگرمی های دیگری را در نظر بگیرد و به مخاطب کودک نیز توجه داشته باشد.

بخش ارتباطی
این بخش با سرکلیشه «قاصدک کاغذی »، در صفحه ثابت 6 به چاپ می رسد. در شماره های 14 و 28 شهریور مطلب ابتدای صفحه با عنوان "پنجره دوستی" است که در شماره 21 شهریور عنوان به "قاصدک کاغذی" تغییر پیدا می کند.   

در دو شماره پیاپی، نشریه از مخاطب می خواهد درباره صلح مطلب بنویسد و آن را به نشریه ارسال کند. تصویر انتخابی تکراری است و از تصویر قسمت شعر شماره 28 شهریور ماه استفاده شده است. چنان چه نشریه می خواست از این تصویر در مطلب صلح استفاده کند بهتر بود تصویر بخش شعر در شماره مذکور متفاوت از مطلب صلح بود.

از نکات مثبت این بخش چاپ آثار کودکان مانند داستان و شعر و راهنمایی کارشناس در مورد آنان است.  این کار سبب افزایش اعتماد به نفس کودکان می شود و آنان را تشویق به نوشتن می کند. به جز دو مورد، آثار ارسالی مربوط به مخاطبین نوجوان ولی تصاویر استفاده شده کودکانه است. مخاطبین می توانند از راه های مختلف اعلام شده با این صفحه در ارتباط باشند
سخن آخر

گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک معتقد است، وجود ضمیمه کودک و نوجوان در روزنامه پر تیراژ اطلاعات، در کشور  جای بسی خوش حالی است. نشریه به وجه ژورنالیستی توجه نشان داده است، انتظار می رود به کیفیت بخش­ های داستان، شعر و سرگرمی نیز بیندیشد. به مسئولین خسته نباشید می گوییم و برایشان آرزوی موفقیت داریم.

گروه بررسی نشریات

شورای کتاب کودک

پاییز 1398